Maymunchechak qanday tarqaladi va dunyoga qanchalik xavf tugʻdirmoqda?

Maymunchechak (Mpox) Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan global favqulodda holat deb eʼlon qilindi, yangi shtamm Afrika boʻylab dahshatli tezlikda tarqaldi.

Oʻtgan chorshanba kuni rasmiylar Kongo Demokratik Respublikasida (KDR) kasallikning tezlik bilan avj olishini “xalq salomatligi uchun favqulodda vaziyat” deya eʼlon qildi.

JSST soʻnggi uch yil ichida ikkinchi marta mpox epidemiyasini global favqulodda holat deb belgiladi. Maʼlumotlariga koʻra, hozirgacha 17 mingdan ortiq holatlar aniqlangan va 571 kishi oʻlgan.

Xoʻsh, maymunchechak nima, uning qanday alomatlari bor, u qanday davolanadi va epidemiyaga qarshi nima qilinmoqda?

Virusli kasallik asosan markaziy va gʻarbiy Afrikada sodir boʻlgan.

Birinchi marta KDRda aniqlangan eng soʻnggi shtamm qoʻshni mamlakatlarga tarqaldi, shu jumladan baʼzilari ilgari hech qachon mpox holatlari haqida xabar bermagan.

AQSH Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari (CDC) maʼlumotlariga koʻra, u birinchi marta laboratoriya maymunlarida aniqlangan.

Ilgari u maymunchechak nomi bilan tanilgan, biroq asl nomi “irqchilik va qoralash” degan shikoyatlar kelib tushganidan soʻng 2022-yilda JSST tomonidan nomi oʻzgartirilgan.

Aksariyat holatlar yengil kechadi, ammo oʻlimga olib kelishi mumkin boʻlgan vaziyatlar ham mavjud.

Kasallik yuqtirgan odamlar bilan yaqin aloqada, shu jumladan jinsiy aloqa va boshqa teri bilan aloqa qilish orqali tarqaladi, qitʼadagi soʻnggi epidemiya Clade 1 deb nomlanuvchi endemik shtammning tarqalishi bilan boshlangan.

Clade 1b nomi bilan maʼlum boʻlgan yangi variant yaqin aloqa orqali, ayniqsa bolalar orasida osonroq tarqaladi. Ruanda universitetidan Jan Klod Udahemuka oʻtgan oy Clade 1b “shubhasiz mpoxning barcha maʼlum shtammlari ichida eng xavflisi” ekanini aytdi.

Uning qanday alomatlari bor?

MPoxʼning umumiy belgilari teri toshmasi yoki yiringli yaralar boʻlib, ular ikki haftadan toʻrt haftagacha davom etishi mumkin.

Toshmalar tananing istalgan joyida joylashgan boʻlishi mumkin va baʼzi odamlarda faqat bitta, boshqalarda esa yuzlab yoki undan koʻp boʻlishi mumkin.

Bular CDC tomonidan sanab oʻtilgan boshqa alomatlar:

• isitma;
• sovqotish;
• limfa tugunlari shishishi;
• charchoq;
• mushaklar va bel ogʻrigʻi;
• bosh ogʻrigʻi
• Nafas olish belgilari (masalan, tomoq ogʻrigʻi, burun bitishi yoki yoʻtal).

JSSTning taʼkidlashicha, odamlar toshma yoki terining shikastlanishidan oldin oʻzlarini yomon his qila boshlashlari mumkin, boshqalar uchun teri belgilari birinchi yoki yagona belgi boʻlishi mumkin.

JSST maʼlumotlariga koʻra, ogʻirroq mpox bilan ogʻrigan odamlar quyidagi alomatlar bilan azoblanishi mumkin:

• ogʻir bakterial infeksiyalar;
• oʻpka infeksiyalari;
• miyaga taʼsir qiluvchi Mpox (ensefalit);
• yurak (miokardit);
• oʻpka (pnevmoniya);
• koʻz muammolari.

Yangi tugʻilgan chaqaloqlar, bolalar, homilador ayollar va immunitet tanqisligi boʻlgan odamlar yanada jiddiy mpox kasalligi va oʻlim xavfi yuqori boʻlishi mumkin, deya qoʻshimcha qiladi JSST.

Qanday davolanadi?

CDC maʼlumotlariga koʻra, hozirda mpox infeksiyalari uchun maxsus tasdiqlangan davolash usuli yoʻq.

Unda aytilishicha, immunitet tizimi buzilmagan va teri kasalligi boʻlmagan mpoxli bemorlarning koʻpchiligi uchun qoʻllab-quvvatlovchi parvarish va ogʻriqni nazorat qilish tibbiy yordamisiz tiklanishiga yordam beradi.

JSSTning taʼkidlashicha, ogʻir mpox bilan kasallangan odamlar lezyonlarning ogʻirligini kamaytirish va tiklanish vaqtini qisqartirish uchun kasalxonada davolanish, qoʻllab-quvvatlovchi parvarish va virusga qarshi dorilarni talab qilishi mumkin.

Chechakni davolash boʻyicha koʻp yillik izlanishlar mpoxni davolash uchun ham foydali boʻlishi mumkin boʻlgan mahsulotlarni ishlab chiqishga olib keldi, deya qoʻshimcha qiladi u.

Unda aytilishicha, tekovirimat deb nomlangan chechakni davolash uchun ishlab chiqilgan virusga qarshi vosita 2022-yilda Yevropa dori-darmon agentligi tomonidan istisno holatlarda mpoxni davolash uchun tasdiqlangan. Shuningdek, uning mpox uchun ishlatilishi hozirgacha cheklanganligi aytilgan.

Biroq Gʻarb mamlakatlarida keng tarqalgan, ammo Afrikada mavjud boʻlmagan virusdan himoya qilish uchun ikki dozali vaktsina ishlab chiqilgan. Afrika Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari (Afrika CDC) olimlari ularga 10 milliondan ortiq vaksina dozalari kerakligini aytishdi, ammo atigi 200 mingta vaksina mavjud.