O‘zbekistonda qachon AES quriladi va u qanday bo‘ladi?
2024-yil may oyida Rossiyaning ‘‘Rosatom” davlat korporatsiyasi va O‘zbekiston hukumati Jizzax viloyatidagi Tuzkon ko‘lida kichik quvvatli atom elektr stansiyasini qurish bo‘yicha shartnoma imzoladi. AES Rossiya loyihasi bo‘yicha mahalliy kompaniyalar ishtirokida quriladi. U umumiy quvvati 330 MVt bo‘lgan oltita reaktordan iborat bo‘ladi.
Ishning boshlanishi 2022-yilga rejalashtirilgan edi. Bu 2019-2029-yillarda O‘zbekiston Respublikasida atom energetikasini rivojlantirish konsepsiyasida nazarda tutilgan. Ammo amalda uni amalga oshirish 2024-yilning yozida boshlanishi kerak. AES aholining energiya resurslariga bo‘lgan ehtiyojini qoplashi kutilmoqda, 2050-yilga kelib bu ko‘rsatkich ikki barobarga oshishi prognoz qilinmoqda.
O‘zbekistonda AES zarurligi haqida qachondan gapira boshlashdi?
O‘tgan asrning 80-yillarida. O‘shanda 70 dan ortiq qurilish obyektlari belgilandi. Ammo bu masala keyinga qoldirildi va faqat 2001-yilda yana ko‘tarildi. Biroq o‘shanda u o‘z samarasini bermadi – bu masala mintaqadagi yuqori seysmik faollik tufayli yopildi.
O‘zbekiston ‘‘Rosatom” bilan kam quvvatli AES qurish bo‘yicha shartnoma imzolagan birinchi davlat bo‘ldi.
O‘zbekiston hukumati AQSH, Fransiya va Janubiy Koreya kompaniyalari loyihalari asosida qurilish variantlarini ko‘rib chiqdi, biroq tanlov Rossiyaga tushdi.
AES loyihasi RITM-200N suv-suv reaktoriga asoslangan bo‘lib, u dengiz reaktorlarining ilg‘or texnologiyasini quruqlikda foydalanish uchun moslashtirishdir. RITM-200N reaktori 190 MVt issiqlik quvvatiga va 55 MVt elektr quvvatiga ega bo‘lib, kutilgan xizmat muddati 60 yilgacha. Reaktorning prototiplari Rossiyaning muzyorar kemalarida Arktika sharoitida sinovdan o‘tkazildi.
So‘nggi 12 yil ichida ‘‘Arktika”, ‘‘Sibir”, ‘‘Ural”, ‘‘Yakutiya” va ‘‘Chukotka” atom muzyorarlari uchun 10 ta shunday reaktor ishlab chiqarildi. Ulardan uchtasi allaqachon foydalanishga topshirilgan, ular Arktikaning g‘arbiy qismida kemalarni o‘tkazishni ta’minlab, muvaffaqiyatli ishlamoqda. RITM-200N qo‘llanilgan kam quvvatli AES loyihasi Yakutiyaning Ust-Kuyga qishlog‘ida ham amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston AES qachon ishga tushiriladi?
Aniq muddatlar noma’lum va ko‘plab omillarga bog‘liq. 2023-yil iyun oyida ‘‘O‘zatom” agentligining atom energetikasi va yadro texnologiyalari boshqarmasi boshlig‘i Qosim To‘xtaxunov loyihani amalga oshirish jadval bo‘yicha ketayotganini, biroq loyihani yakunlash sanasi 2028-yil emas, balki 2033-yil deb belgilanishini ma’lum qilgan edi. Boshqa manbalarga ko‘ra, birinchi blokni ishga tushirish muddati 2029-yil etib belgilangan.
