Telefonni aslida kim ixtiro qilgan?
Telefonni Aleksandr Bell ixtiro qilgani rostmi? Hammasi bu qadar oson emas. Mazkur ixtiro patent va moliyaviy manfaatlar uchun faol kurashlar bilan birga kechgan. Ushbu qurilmani kim birinchi bo‘lib ixtiro qilgani haqida ma’lum bir fikr mavjud emas. Ovozni uzatish g‘oyasi, tom ma’noda havoda osilib turar va butun dunyo olimlari uni amalga oshirish ustida ishlardi.
Telefonni yaratish g‘oyasi Parij telegraf muhandisi va inspektori Charlz Burselga tegishli deb hisoblanadi. 1849-1854-yillarda yozilgan dissertatsiyasida u elektr signallarini tovush signallariga aylantirishga asoslangan telefonning birinchi ishlash prinsipini bayon qilgan. U uzoq masofalarga audio uzatishni anglatadigan “telefon“ atamasini kiritgan. Bitta “lekini” bor: uning nazariy ishlari amaliy qo‘llanilmadi.
Yana bir muhim shaxs – italiyalik ixtirochi Antonio Meuchchi edi. U bolaligidanoq hamma narsani yaxshilashga intilardi. Elektr uzatma uning e’tiborini tortib, telefonning ishlash prinsipini birinchi bo‘lib tushundi. 1849-yilda Antonio bosh og‘rig‘ini davolash uchun elektr toki bilan tajribalar o‘tkazayotgan bir paytda tasodifan elektr impulsi tovushni uzatishi mumkinligini aniqladi. Shu tarzda, u ovozli telegrafni ixtiro qildi. Biroq, Meuchchi o‘z kashfiyotlaridan qanday qilib foyda qilishni bilmas edi.
Nemis maktab o‘qituvchisi va matematik Filipp Reys ham elektr energiyasiga qiziqardi. U elektr energiyasi havo orqali tarqalishiga ishongan, ammo ilmiy jamoatchilik bu fikrini rad etgan. Shunga qaramay, 1860-yilda u ovozni 100 metrgacha uzatadigan pra-telefonni yaratdi. Aslida ushbu qurilmadan nutqni emas, balki, musiqani uzatish uchun foydalanishni maqsad qilgan. Reysning ixtirosi uning hayoti davomida tan olinmagan, ammo keyinchalik keyingi ishlanmalar uchun asos bo‘lgan.
Aleksandr Grem Bell – bu har kimning telefon ixtirosi bilan bog‘liq bo‘lgan ism. Patent urushlari va ustuvorlik haqidagi bahslarga qaramay, uning telefoniya va “American Telephone and Telegraph Company” kompaniyasini tashkil etishga qo‘shgan hissasi bebahodir. 1876-yil 10-martda Bell telefon orqali birinchi iborani yetkazdi: “Janob Uotson, bu yerga keling. Siz menga keraksiz”. Tez orada telefon orqali suhbatlar uzoq masofalarga ham qo‘llash mumkin bo‘ldi. Bell shuningdek, boshqa ko‘plab yangiliklarni ishlab chiqdi, shu jumladan, tolaning xabarchisi – fotofonni yaratdi.
Birinchi telefon apparatlari katta va og‘irligi 8 kg dan ortiq edi. Ulanish liniyalarni qo‘lda almashtiradigan operatorlar orqali amalga oshirilar edi. Telefon tezda mashhurlikka erishdi va 1881-yil Parijda va keyinchalik boshqa mamlakatlarda telefon stansiyalari paydo bo‘ldi.
1910-yilga kelib telefon tarmoqlari 10 milliondan ortiq abonentlarga xizmat ko‘rsatdi.
Telefon – aloqa tarixida yangi davrni boshlagan haqiqiy yutuq bo‘ldi. 1877-yil aprel oyida Edvin Tomas Xolms telefon kommutatorining birinchi prototipini taklif qildi. 1881-yilga kelib, kommutatorli telefon stansiyalari odatiy holga aylanib, telefonni butun dunyo bo‘ylab tez tarqalishiga imkon berdi
Keyingi ishlar XIX-asrda kashf qilingan ixtirolarni takomillashtirishga qaratildi.
