Tuman nega paydo bo‘ladi? Chiroyli atmosfera hodisasi haqida qisqacha
Tuman — barchaga yaxshi ma’lum va tushunarli bo‘lgan meteorologik hodisa bo‘lib, har bir kishi umrida ko‘p marta kuzatadi. Lekin ba’zan mazkur go‘zallikning paydo bo‘lish sabablari unutiladi. Ba’zida esa bolalarga shunchaki bo‘layotgan voqealarning mohiyatini tushuntirish kerak bo‘ladi. Tuman qanday paydo bo‘lishi haqida qisqacha va tushunarli tarzda ma’lumot beramiz.
Tuman o‘zi nima?
Tuman — bu havo shudring nuqtasidan past haroratgacha soviganida hosil bo'ladigan suv bug‘larining to‘planmasidir. Bu quyidagi sharoitlarda sodir bo‘ladi.
Yuqori namlik. Havo suv bug‘i bilan to‘yinganida uning nisbiy namligi 100% ga yaqinlashadi.
Havoning sovishi. Issiq, suv bug‘i bilan to‘yingan havo soviganda uning namlikni ushlab turish xususiyati kamayadi. Natijada suv bug‘i kondensatsiyalanadi va mayda suv tomchilarini hosil qiladi.
Kondensatsiya yadrolari. Havoda har doim chang, tuz yoki tutun kabi mikroskopik zarralar mavjud bo'lib, ular suv bug'lari uchun kondensatsiya markazlari sifatida xizmat qiladi. Sovish jarayonida suv bug'lari ushbu zarralarga joylashib, suv tomchilarini hosil qiladi.
Bularning barchasi havoda suzib yuruvchi ko‘plab mayda suv tomchilarining hosil bo‘lishiga olib keladi, natijada tuman paydo bo‘ladi. Ko‘pincha tuman havoning harorati tunda yoki erta tongda pasayganda, ayniqsa suv havzalari, daryolar va boshqa namlik manbalariga yaqin joylarda hosil bo‘ladi.
Tumanlarning paydo bo‘lish sabablariga ko‘ra quyidagicha tasniflanadi:
- sovituvchi tumanlar — havo shudring nuqtasidan past haroratgacha soviganida suv bug‘larining kondensatsiyasi tufayli hosil bo‘ladi;
- bug‘lanuvchi tumanlar — suv havzalari va nam quruqlik hududlarida iliqroq bug‘lanishning sovuq havoga bug‘lanishni anglatadi.
Boshqacha tasnif ham mavjud:
- ichki massa tumanlari — bir xil havo massalarida shakllanadi;
- frontal tumanlar — atmosferadagi frontlar chegaralarida hosil bo‘ladi.
Bundan tashqari, meteorologiyada quyidagi tuman turlari ajratiladi:
Yer yuzasida chiziqlar ko‘rinishida bo‘lgan tumanlar;
oddiy, ko‘rish masofasi 1000 metrdan kam bo‘lgan va osmon holatini aniqlash imkoni yo‘q;
kuchli tumanlar, ya’ni ko‘rish masofasi 50 metrdan kam;
muzlatadigan tumanlar, bu daraxtlarga qirov hosil qiladi.
