Bolalar yo‘tali: uning qanday turlari bor va qachon shifokorga murojaat qilish kerak

Yo‘talning turlari

Yo‘tal turli shakllarda namoyon bo‘lishi, turli xil tovushlar va davomiyligi bilan farq qilishi mumkin: chang tufayli, bir-ikkita yo‘talishdan tortib, ko‘kyo‘tal bilan uzoq davom etadigan simptomlarga qadar. Agar umumiy tasnif haqida gapiradigan bo‘lsak, unda u quyidagicha ko‘rinishga ega:

• Quruq yo‘tal: odatda qichishish va tomoq og‘rig‘i bilan birga paydo bo‘ladi, yopishqoq oqindisiz (balg‘am). Buning sababi – virusli infeksiya, allergiya, chang zarralari yoki issiq havo.
• Nam yo‘tal: balg‘amni chiqarishdan tashqari, u ko‘pincha xirillash – ko‘krak qafasida shovqin yoki pishillash tovushlari bilan birga keladi. Bronxit yoki pnevmoniya kabi nafas yo‘llarida yallig‘lanish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
• Bo‘g‘iq yo‘tal: laringit va krup kabi yuqori nafas yo‘llaridagi kasalliklarga xosdir. Agar itning hurishini eslatuvchi qo‘pol tovushni eshitsangiz, shoshilinch ravishda shifokorga murojaat qiling.
• Ko‘kyo‘talga o‘xshash yo‘tal – bu tez yo‘talib, so‘ngra hushtak ovozi bilan chuqur nafas olish. Ko‘kyo‘tal yoki jiddiy bakterial infeksiyaning belgisi bo‘lishi mumkin. 

Bolalar yo‘talining sabablari

Yo‘talga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan, eng keng tarqalgan sabablarni ko‘rib chiqamiz:

• Infeksiyalar: o‘tkir respirator kasalliklari bilan tomoqning orqa qismidagi tirnash xususiyati tufayli yuzaga keladigan, yuzaki quruq yo‘tal tez-tez uchraydi. Bakterial infeksiyalarda esa, aksincha, ko‘p balg‘am bilan uzoq muddatli yo‘tal bo‘ladi.
• Allergiya: chang, chang zarralari va hayvonlarning junlari astma yoki boshqa allergik kasalliklarga chalingan bolalarda yo‘talni qo‘zg‘atadi. Allergik reaksiyaning sababini aniqlashga yordam beradigan maxsus tibbiy testlar mavjud.
• Nafas olishda tirnash xususiyatini beruvchi moddalar: tamaki tutuni, quruq havo va kimyoviy moddalar hatto sog‘lom bolalarda ham yo‘talni keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun, issiqda havoni namlash va shamollatishni unutmang.
• Gastroezofagial reflyuks: oshqozon tarkibini qizilo‘ngachga qaytarish. Uzoq tungi yo‘talning keng tarqalgan sabablaridan biri. Og‘izda achchiq ta’m va ko‘krak qafasida yonish hissi bilan birga bo‘lishi mumkin. Faqat shifokor tomonidan belgilangan dorilar bilan davolanadi. Kattaroq bolalar uchun uy tavsiyalari: parhez, yotishdan kamida 2-3 soat oldin ovqat yemaslik va bosh tomoni ko‘tarilgan karavot.
• Burundagi tomchilar: burundagi shilliq tomoqning orqa qismidan oqib, tirnash xususiyati va yo‘talni keltirib chiqaradigan holat. Yo‘talning bu turi, ayniqsa, tunda, bola uxlaganda bezovta qiladi. Bunday holat adenoidlar, allergik rinit (burunning oqishi, sababi allergik reaksiya) va shamollashda bo‘ladigan oddiy burunning oqishida uchrashi mumkin. Bunga havoni namlash va burunni sho‘r eritmalar bilan yuvish yordam beradi. Albatta, burundagi ko‘p miqdordagi shilliqni keltirib chiqaradigan sababni bartaraf etish.
• Psixogen yo‘tal – bu stress yoki psixologik omillar tufayli yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan noyob yo‘tal turi. Odatda, bunday yo‘tal kunduzi kuchayadi va uxlash vaqtida kamayadi.

Xavfli alomatlarni qanday aniqlash mumkin

Ko‘p hollarda yo‘tal shoshilinch tibbiy yordamni talab qilmasa-da, ba’zi belgilar shifokor bilan maslahatlashish zarurligini ko‘rsatishi mumkin:

• Turi va paydo bo‘lish vaqtidan qat’i nazar (kunduzi/kechasi/kun bo‘yi), uch haftadan oshiq uzoq muddatli yo‘tal.
• Uch kundan ortiq yuqori isitma bilan kechadigan yo‘tal. Bu bronxit, pnevmoniya yoki boshqa yallig‘lanish kasalligining belgisi bo‘lishi mumkin.
• Hushtak tovushlari, nafas qisilishi va terining ko‘karib qolishi (teri, lab yoki tirnoqlarda ko‘k yoki binafsha rangining paydo bo‘lishi) nafas olish buzilishining jiddiy belgilaridir. Agar bolada ushbu ro‘yxatdan biron bir narsani ko‘rgan bo‘lsangiz, darhol tibbiy yordamga murojaat qiling.
• Sustlik, ishtaha yo‘qolishi yoki ichak buzilishining belgilari.
• Balg‘amdagi har qanday qon miqdori, shifokorga shoshilinch tashrif buyurish uchun sababdir. Buning sababi zararsiz (masalan, kuchli yo‘tal tufayli kichik tomir yorilib ketgan) yoki jiddiy bo‘lishi mumkin: sil yoki pnevmoniya. Mutaxassis tekshiruvidan o‘tkazganingiz ma’qul, siz ham bolaning sog‘lig‘i uchun xotirjam bo‘lasiz.

Davolash va parvarish qilish

Bolalar yo‘talini davolash, uning paydo bo‘lish sababiga bog‘liq. Agar bu O‘RVI yoki quruq havo bo‘lsa, ingalyatsiya va ko‘p ichimlikning o‘zi yetarli bo‘ladi. Antibiotiklar faqat bakterial infeksiyalarda buyuriladi. Quruq yo‘talni yengillashtirish uchun sirop yoki pastillardan foydalanish mumkin, ularning asosiy maqsadi tomoq og‘rig‘ini yengillashtirishdir. Bundan tashqari, uzoq muddatli quruq va nam yo‘tal turli xil dorilar bilan davolanadi, ularning ta’sir qilish mexanizmi boshqacha. Shuning uchun ularni “Google” emas, balki shifokor tayinlashi muhimdir. 

Ikki yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun mutaxassis maslahatisiz, retsepsiz yo‘tal qoldiruvchi dorilarni qo‘llash tavsiya etilmaydi. Nojo‘ya ta’sirlari va dozani oshirib yuborish xavfi yuqori!

Yana bir narsani ta’kidlash kerak: yo‘tal sirtdan davolanmaydi. Shifokor o‘pkani fonendoskop bilan tinglashi, bolaning umumiy holatini ko‘rishi, agar kerak bo‘lsa, o‘pkaning rentgenogrammasi, qon tekshiruvi va boshqa usullar yordamida qo‘shimcha tekshiruv usullarini buyurishi zarur.

Yo‘tal – bu tananing tabiiy reaksiyasi, ammo to‘g‘ri yondashuv va simptomlarni diqqat bilan kuzatish bilan uning sabablarini o‘z vaqtida aniqlash va bartaraf qilish mumkin, bu esa bolaning tez tiklanishi va qulayligini ta’minlaydi.