Internet qanday ishlaydi: to‘liq qo‘llanma va asosiy tamoyillar
Internet – bu butun dunyo bo‘ylab milliardlab qurilmalarni axborot almashish uchun bog‘laydigan global tarmoq. Ushbu murakkab va kuchli vosita zamonaviy dunyoni tubdan o‘zgartirdi, bizga ma’lumotlarni darhol uzatish, muloqot qilish va bilim olish imkonini berdi. Ushbu qo‘llanmada biz Internetning asosiy ishlash tamoyillari, ma’lumotlarning tarmoq bo‘ylab qanday uzatilishi va asosiy texnologiyalar qanday qilib veb-resurslarga kirishni ta’minlashini tushuntirib beramiz.
Internet nima?
Internet – bu TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) ma’lumot uzatish protokollari orqali qurilmalar o‘rtasida o‘zaro aloqani ta’minlaydigan global tarmoq tizimlari to‘plamidir. Mahalliy tarmoqlardan (LAN) farqli o‘laroq, Internet tarmoqlar to‘plamidan iborat bo‘lib, shaxsiy, jamoat, akademik, biznes va davlat tarmoqlarini o‘z ichiga oladi.
Internetning asosiy komponentlari
IP-manzillar va DNS (Domain Name System):
- IP-manzillar: Tarmoqdagi har bir qurilmaning noyob identifikatori bo‘lib, raqamlardan tashkil topgan, masalan, 192.168.0.1. Ular qurilmalarning bir-birini topishi va ma’lumot almashishi uchun xizmat qiladi.
- DNS: Domen nomlari tizimi, oson yodda saqlanadigan domen nomlarini (masalan, google.com) IP-manzillarga aylantiradi. Bu foydalanuvchilarga raqamli identifikatorlarni yodda saqlash o‘rniga qulay manzillarni kiritishga imkon beradi.
Ma’lumot uzatish protokollari:
TCP/IP: Ma’lumot uzatishni ta’minlovchi asosiy protokollar. TCP bog‘lanishni o‘rnatish va uzatishni nazorat qilish uchun, IP esa paketlarning yo‘nalishini belgilash uchun javobgar.
HTTP/HTTPS: Veb-sahifalarni uzatish protokollari. HTTPS, HTTPdan farqli o‘laroq, ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlash uchun shifrlashni ishlatadi.
Internet-provayderlar (ISP):
Internetga turli texnologiyalar orqali, masalan, optik tolalar, DSL, kabel liniyalari, sun’iy yo‘ldosh va boshqalar orqali ulanishni ta’minlovchi kompaniyalar. Ular foydalanuvchilarni global tarmoq bilan bog‘laydi.
Marshrutizatorlar va kommutatorlar:
Marshrutizatorlar: Tarmoqlar o‘rtasida ma’lumotlarni uzatish yo‘lini aniqlaydigan qurilmalar bo‘lib, paketlar uchun to‘g‘ri yo‘lni belgilaydi.
Kommutatorlar: Bir lokal tarmoq doirasida bir nechta qurilmalarning o‘zaro aloqasini ta’minlaydigan qurilmalar.
Internet bo‘ylab ma’lumot uzatish qanday amalga oshiriladi
Ma’lumotlarni paketlarga bo‘lish: Tarmoq orqali yuborilayotgan axborot kichik paketlarga bo‘linadi. Har bir paket ma’lumotning bir qismi, jo‘natuvchi va qabul qiluvchining IP-manzillari, shuningdek, ma’lumotlarning to‘liqligini tekshirish uchun ma’lumotni o‘z ichiga oladi.
Paketlarni marshrutizatsiya qilish: Paketlar tarmoq bo‘ylab marshrutizatorlar zanjiri orqali uzatiladi. Har bir marshrutizator IP-manzilni o‘qiydi va paketni keyingi tuguniga uzatish uchun eng yaxshi yo‘lni aniqlaydi.
Paketlarni qayta yig‘ish: Qabul qiluvchi tomonida paketlar qayta yig‘ilib, bir butun faylga aylantiriladi. TCP ma’lumotlarning to‘liqligini tekshirishni ta’minlaydi va zarur bo‘lsa, yo‘qolgan paketlarni qayta yuboradi.
Internet ishida serverlarning roli
Serverlar Internetda xizmat va axborot taqdim etishda muhim rol o‘ynaydi. Ularning bir nechta turli vazifalari mavjud:
Veb-serverlar: Veb-sahifalar va resurslarga HTTP/HTTPS protokollari yordamida kirishni ta’minlaydi. Misol uchun, siz veb-brauzerga sayt manzilini kiritganingizda, so‘rov veb-serverga yuboriladi va server sahifa ma’lumotlarini qaytaradi.
Pochta serverlari: Elektron pochta xabarlarini qayta ishlash va uzatish bilan shug‘ullanadi. SMTP, POP3 va IMAP protokollari xabarlarni yuborish va qabul qilishni ta’minlaydi.
FTP-serverlar: Fayllarni FTP (File Transfer Protocol) protokoli orqali uzatishni ta’minlaydi. Katta fayllarni yuklab olish va saqlashda ishlatiladi.
Foydalanuvchi Internetga qanday ulanadi
- Internet-provayderni tanlash: Foydalanuvchi o‘z ehtiyojiga mos tarif rejasini taklif qiladigan Internet-provayderni tanlaydi.
- Uskunani ulash: Foydalanuvchi modem yoki marshrutizatorni o‘z kompyuteriga (yoki boshqa qurilmaga) ulaydi. Modem foydalanuvchi qurilmasini provayder tarmog‘iga ulaydi.
- Ulanishni sozlash: Marshrutizatorni Internet tarmog‘iga ulash uchun sozlash, provayder tomonidan berilgan ma’lumotlarni (masalan, login va parol) kiritishni o‘z ichiga oladi.
- IP-manzil olish: Ulanish muvaffaqiyatli bo‘lgandan so‘ng, marshrutizator provayderdan IP-manzilni oladi, bu esa foydalanuvchi qurilmalarining Internet bilan o‘zaro aloqasini ta’minlaydi.
Internet – bu murakkab va ko‘p darajali tarmoq bo‘lib, butun dunyo bo‘ylab axborotni tezkor uzatishni ta’minlaydi. U ko‘plab komponentlar va texnologiyalardan iborat bo‘lib, ular birgalikda ma’lumot, ko‘ngil ochish va xizmatlarga kirishni ta’minlaydi. Internetning asosiy ishlash tamoyillarini tushunish, uning imkoniyatlarini yaxshiroq ishlatishga hamda xavfsiz va samarali muloqot qilishga yordam beradi.
