Multiplikatorlar nima: yangi boshlovchilar uchun oddiy tushuntirish

Multiplikatorlar nima, qanday ishlaydi va nega yangi iqtisodchilar uchun juda muhim ekanligini ko‘rib chiqamiz. 

Multiplikator nima?

Multiplikator – bu koeffitsient bo‘lib, u qandaydir iqtisodiy ko‘rsatkichdagi o‘zgarishga javoban umumiy iqtisodiy faoliyat darajasi qanchalik oshishini ko‘rsatadi. Masalan, multiplikator davlat xarajatlarining oshishi yalpi ichki mahsulot (YIP)ning sezilarli darajada o‘sishiga olib kelishini ko‘rsatishi mumkin. Bu iqtisodchilarga turli iqtisodiy tadbir va qarorlarning ta’sirini baholashga imkon beradi. 

Multiplikator iqtisodiyotda qanday ishlaydi?

Iqtisodiy voqea, masalan, davlat xarajatlarining oshishi sodir bo‘lsa, bu ayrim odamlar yoki kompaniyalar daromadlarining oshishiga olib keladi. O‘z navbatida, ushbu odamlar yoki kompaniyalar olingan daromadlarni sarflay boshlaydi, bu esa qo‘shimcha iqtisodiy faoliyatni keltirib chiqaradi. Shu tariqa, dastlabki impuls bir necha bor kuchayib, multiplikatsion ta’sirni yaratadi. 

Multiplikatorlarning qanday turlari mavjud?

Multiplikatorlarning bir nechta turlari mavjud, ularning har biri turli omillarning ta’sirini aks ettiradi:

●       Davlat xarajatlari multiplikatori: hukumat xarajatlaridagi o‘zgarishlarning yalpi ichki mahsulotga (YIP) qanday ta’sir qilishini ko‘rsatadi.

●       Soliq multiplikatori: soliq o‘zgarishlarining iqtisodiy faoliyatga ta’sirini namoyish etadi.

●       Investitsion multiplikator: investitsiyalar darajasidagi o‘zgarishlar iqtisodiyotga qanday ta’sir qilishini ko‘rsatadi. 

Nega multiplikatorlar yangi iqtisodchilar uchun muhim?

Multiplikatorlar yangi iqtisodchilarga turli iqtisodiy siyosat va voqealarning umumiy iqtisodiy vaziyatga qanday ta’sir qilishini tushunishga yordam beradi. Multiplikatorlar haqida bilish iqtisodiy rivojlanishni yaxshiroq oldindan anglay olish va yanada asoslangan qarorlar qabul qilishga imkon beradi. 

Multiplikatorni qanday hisoblash kerak?

Multiplikatorni hisoblash konkret turga bog‘liq bo‘lib, turli formula va modellardan foydalaniladi. Masalan, davlat xarajatlari multiplikatorini hisoblashda ko‘pincha quyidagi formula qo‘llaniladi: 

Multiplikator = 1 / (1 - cheklangan iste’mol moyilligi). 

Multiplikatorlarda qanday cheklovlar mavjud?

Multiplikatorlar kuchli tahlil vositasi bo‘lsa-da, ularning cheklovlari bor.

Masalan:

●       Multiplikatorlar iqtisodiy vaziyatga qarab o‘zgarishi mumkin.

●       Ular narxlarning o‘zgarmasligi va foiz stavkalari kabi muayyan shartlarni o‘z ichiga oladi.

●       Iqtisodiyotdagi murakkab o‘zaro ta’sirlarni hisobga olgan holda ularning hisob-kitoblari noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin.

Multiplikatorlar iqtisodiyotning turli sektorlariga qanday ta’sir ko‘rsatishi mumkin?

Multiplikatorlarning ta’siri aniq sektorning xususiyatlariga qarab farq qilishi mumkin. Masalan, xizmatlar sektoridagi ta’sir sanoatga qaraganda yuqoriroq bo‘lishi mumkin, chunki xizmatlar ko‘pincha mahalliy iste’mol qilinib, tezda daromadga aylantiriladi. 

Multiplikatorlar boshqa iqtisodiy tushunchalar bilan qanday bog‘liq?

Multiplikatorlar cheklangan iste’mol va jamg‘arish moyilligi kabi tushunchalar bilan chambarchas bog‘liq. 

Ushbu ko‘rsatkichlar daromadning qaysi qismi sarflanishi yoki jamg‘arilishi mumkinligini aniqlashga yordam beradi, bu esa multiplikatorlarni hisoblash uchun muhimdir. 

Xulosa qilib aytganda, multiplikatorlar – bu har bir iqtisodchining asboblar to‘plamida muhim vosita bo‘lib, ular iqtisodiyotda yuz berayotgan o‘zgarishlarning o‘sish yoki pasayishiga qanday ta’sir ko‘rsatishini tushunishga yordam beradi. Multiplikatorlar haqidagi bilimlar – iqtisodiy faoliyatni aniqroq tahlil va iqtisodiy siyosat sohasida to‘g‘ri qarorlar qabul qilish imkonini beradi.