Olimlar Oyning sirli atmosferasi qayerdan kelganini aniqladi
Oy kosmos vakuumida boʻlishiga qaramay, ekzosfera, atmosfera turi deb hisoblash uchun yetarlicha kuchli gazsimon qobiq bilan qoplangan. Yerning sunʼiy yoʻldoshi ushbu qobiqni qanday aniq saqlab turishi uzoq vaqt davomida sir boʻlib kelayotgandi — u quyosh faolligi tufayli allaqachon yoʻq qilingan boʻlishi kerak edi. Olimlar bu savolga javob topdi.
Oy yuzasiga deyarli chang zarrasidek kattalikdagi mikrometeoritlar doimo urilib turadi. Ular oy changini qoʻzgʻatadi va shu bilan tabiiy sunʼiy yoʻldoshni oʻrab turgan kosmosga atomlarni chiqaradi. Massachusets texnologiya instituti geokimyogari Nikol Nining soʻzlariga koʻra, mikrometeorit taʼsiridan bugʻlanish oy atmosferasini yaratishda asosiy jarayon boʻlib xizmat qiladi.
Simulyatsiyalar orqali Ni va uning jamoasi Oy atmosferasini shakllantirishda nafaqat mikrometeoritlarning taʼsiri muhim rol oʻynashini aniqladilar. Yana bir muhim omil — bu quyosh shamoli tomonidan olib boriladigan zaryadlangan zarrachalar tomonidan bombardimon qilinganda, atomlar Oy yuzasidan oqib chiqadigan ionlarning sochilishiga uchraydi.
Hodisani yanada batafsil oʻrganish uchun olimlar 2013–2014-yillarda yetti oy ishlagan LADEE Oy orbitasi maʼlumotlaridan foydalanishgan.
“LADEE maʼlumotlariga asoslanib, ikkala jarayon ham rol oʻynaydi deb taxmin qilish mumkin. Masalan, maʼlumotlar shuni koʻrsatdiki, meteor yomgʻirlari paytida atmosferada koʻproq atomlar mavjud boʻlib, bu zarbalarning taʼsirini koʻrsatadi. Ammo Oy Quyoshni qoplaganda, masalan, tutilish paytida atmosfera atomlarida ham oʻzgarishlar sodir boʻlishi, yaʼni Quyoshning ham taʼsiri borligi maʼlum boʻldi”.
Nikol Ni, MTI geokimyogari.
Natijalarni yanada aniqroq qilish uchun olimlar Apollon dasturi davomida toʻplangan oy tuprogʻining haqiqiy namunalarini oʻrganishdi. Ular Oyda mavjud boʻlgan va osongina bugʻlanib ketadigan ikkita elementni — kaliy va rubidiyni qidirmoqda, ayniqsa quyosh zarralari yoki mikrometeoritlar oy yuzasiga tushganda.
Tadqiqotchilar Oy tuprogʻini kukunga aylantirib, natijalarni massa spektrometri yordamida tahlil qilishdi. Va ular ikkala jarayon ham atmosferaning shakllanishida rol oʻynashini aniqladilar, ammo mikrometeoritlarning hissasi hali ham quyosh shamolining hissasidan ikki baravar koʻp.
Bu natijalar nafaqat oy atmosferasi qanday ishlashini tushunish uchun muhimdir. Agar shunga oʻxshash jarayonlar Quyosh tizimining boshqa joylarida ham sodir boʻlsa, olimlar ularni aniqlay olishadi. Va bunday missiyalar allaqachon rejalashtirilmoqda, masalan, Yevropa kosmik agentligi Marsning sunʼiy yoʻldoshi Fobosda namunalar yigʻmoqchi.
