Ўзбекистонда риелторлар фаолияти қандай қонунийлаштирилади? Босқичма-босқич йўриқнома

Ўзбекистон кўчмас мулк бозорида ноқонуний риэлторлар муаммоси узоқ вақтдан буён мавжуд бўлиб, ўзининг долзарблигини йўқотгани йўқ. Ўзбекистон Риелторлар гильдиясининг дастлабки ҳисоб-китобларига кўра, бугунги кунда “ноқонуний” риэлторларнинг улуши умумий риэлторларнинг 97% ни ташкил қилмоқда.

Улар ўз хизматларини ҳуқуқий майдондан ташқарида таклиф қилишади - уларда на малака сертификати, на профессионал жамоат ташкилотига аъзолик ва на суғурта мавжуд. Бу уларга ўз ҳаракатлари учун жавобгарликдан қочиш имконини беради. Бундай риэлторлар нархларни манипуляция қилишлари, битимнинг муҳим шартларини яширишлари ёки ҳатто фирибгарлик билан шуғулланишлари, мижозларни маблағ ва мол-мулкни йўқотиш хавфи остида қолдиришлари мумкин.

“Биз аксарияти қонундан ташқарида бўлган кўчмас мулк агентликлари ҳақида гапирмаяпмиз. Ноқонуний риэлторлар ҳеч қандай ҳуқуқий кафолатларсиз фаолият юритади, бу эса мижозлар ҳуқуқларини ҳимоя қилинишини қийинлаштиради. Агар кўчмас мулк билан боғлиқ низолар ёки муаммолар пайдо бўлса - улар мунтазам равишда юзага келади - жабрланувчилар ҳимоясиз қоладилар, ҳеч нарса айта олмайдилар. Бундан риэлторларнинг ўзлари ва қонуний ишлайдиган риэлторлик ташкилотлари ҳам азият чекмоқда. 

Риэлторларнинг ўзлари айтганидек, “ноқонунийлар” риэлторларнинг кўчмас мулк соҳасида экспертлар сифатидаги муносабати ва идрокига путур етказади, риэлторларга бўлган ишончни пасайтиради, “фирибгар” деган муқим тамға  босилишига сабаб бўлади”, - БАХТИЁР НАСРУЛЛАЕВ, Ўзбекистон Риэлторлар гильдияси раиси.

Мажбурий сертификатлаш жорий этилиши билан мижозлар риэлтор бозорнинг қонуний иштирокчиси эканлигини осонгина текширишлари мумкин бўлади. Ушбу чора-тадбирлар шунингдек, агентлар томонидан фирибгарлик ва қоидабузарлик хавфини камайтиришга ёрдам беради. Мижозлар фаолияти давлат томонидан назорат қилинадиган ва тартибга солинадиган мутахассислар билан ишлаётганини билган ҳолда ўзларини ҳимояланган ҳис қилишлари мумкин. Бу, ўз навбатида, риэлторлик хизматларига бўлган ишончни оширади ва кўчмас мулк бозорини янада барқарор ҳамда хавфсиз қилади.

Риелторлар ишининг мажбурий элементи бўлган БАА ва бошқа мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсатмоқдаки, бундай ҳақиқий чоралар шаффоф, профессионал ва рақобатбардош бозорни яратишга ёрдам беради, унда мижозлар битимларнинг қонунийлиги ва агентларнинг ишончлилигига ишонч ҳосил қилишлари мумкин.

Риэлторлар учун ташкил этилган замонавий самарали курсларга эга REDROCK каби янги турдаги ўқув марказлари уларнинг даражасини муқаррар равишда ошириши ва мутахассисларни кенг миқёсда қонунийлаштиришга хизмат қилмоқда.

Риэлторлар гильдияси, Realting.uz каби риэлторлик фаолияти соҳасидаги профессионал жамоат бирлашмалари халқаро платформалар билан биргаликда замонавий ID-карталар, MLS, Риэлторлар рейтинги ва бошқа IT воситаларини жорий этмоқда, улар бутун риэлторлик фаолиятига доимий юқори таъсир кўрсатади ва уни тубдан яхши томонга ўзгартиради.

Риэлтор қандай қонунлашиши мумкин

Кўпчилик риэлторлар ўз фаолиятини легаллаштириш учун нима қилиш кераклигини ҳанузгача тушунмаслиги ва аниқ билмаслигини ҳам ҳисобга олиш керак. Шу муносабат билан биз ушбу мавзу бўйича яна бир бор батафсил кўрсатма беришга қарор қилдик:

Шундай қилиб, риэлтор Ўзбекистонда ўз фаолиятини қонуний равишда олиб бориши учун:

Риэлторнинг малака сертификатини олиши

Риэлтор сертификатини олиш учун риэлторларнинг малака ошириш курсларидан ўтиш керак.

БАХТИЁР НАСРУЛЛАЙЕВ, Ўзбекистон Риелторлар гилдияси раиси:

“Риэлторлик фаолияти фақат малака сертификати мавжуд бўлган тақдирда амалга оширилиши мумкин, уни олиш ихтисослаштирилган таълимдан ўтиш ва DABA томонидан ташкил этилган имтиҳондан муваффақиятли ўтишни талаб қилади. 

Сертификатсиз ишлаш ноқонуний. Ўзбекистон Риэлторлар Гильдияси (ЎРГ) риэлторларнинг талабларга жавоб бериши ва мижозларга юқори сифатли маълумотни тақдим этиши учун таълимни ташкил этиш мажбуриятини олди ва ўқув марказини ташкил этди”.

Масалан, REDROCK ўқув маркази 6 ҳафталик РИЭЕЛТОР 2.0 амалий курсини таклиф қилиб, унда асосий янгиланган ва янги қонунчиликка мослаштирилган юридик қисмдан ташқари, савдо, психология, HР, маркетинг ва бизнес юритишнинг бошқа жиҳатлари бўйича модуллар ҳам мавжуд.

Курс якунида сиз ўқув марказидан сертификат оласиз

ва риэлторнинг малака сертификатига эга бўлиш учун малака имтиҳонини олиш мақсадида давлат имтиҳонига ариза топширасиз. Сертификат 5 йилга берилади, шу билан бирга, бу вақт ичида 2 марта малака оширишдан ўтишга тўғри келади.

“Бизнинг вазифамиз: риэлторлик, брокерлик касбини мамлакатнинг энг нуфузли ва юқори маошли касбларидан бирига айлантириш. 

Ва биз ўз вазифамизни сўзда эмас, амалда изчил ва услубий равишда бажармоқдамиз”, - БАТИР АБДУРАҲМОНОВ, ЎРГ Стратегик кенгаши аъзоси, РЕЭЛТОР 2.0 практикуми ҳаммуаллифи, REDROCK ҳамтаъсисчиси, RED кўчмас мулк агентлиги асосчиси.

Профессионал жамоат ташкилоти аъзоси бўлиш

Риэлтор Ўзбекистон Риэлторлар Гильдияси каби профессионал бирлашмага аъзо бўлиши керак.

Гильдияга аъзо бўлиш шунчаки қонуний фаолият юритиш мажбурияти бўлмасдан, балки ривожланиш вектори ҳам учун фойдалидир. Ўзбекистон риэлторлари гильдияси ўз аъзоларини қўллаб-қувватлаш, уларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, риэлторлик хизматлари сифатини яхшилаш ва Ўзбекистонда кўчмас мулк бозорини ривожлантириш мақсадида ташкил этилган.

Гильдияга аъзолик ўз аъзолари учун бир қатор афзалликларни беради:

• резидентларни ҳуқуқий қўллаб-қувватлаш ва ҳимоя қилиш, маслаҳатлар бериш ва кузатиб бориш;

• тўғри шартномалар ва бошқа зарур ҳужжатлар андазалари;

• таълим дастурлари, сертификатлаштиришга тайёргарлик кўришда маслаҳатлар ва ёрдамдан имтиёзли фойдаланиш;

• таклиф қилинган экспертлар билан бизнес-мунозараларда иштирок этиш орқали стратегия, маркетинг, сотувлар, НР, менежмент, бизнес-жараёнларни оптималлаштириш ва автоматлаштириш, ҳуқуқий ва бошқа жиҳатлар бўйича ўз муаммоларини ҳал қилиш имконияти;

• бепул фойдали материаллар ва мини-курслар;

• Гильдия доимий равишда кенгайтириб борадиган билимлар базасига кириш;

• шунингдек, Гильдия янги рақамли воситага мослашиш учун ёрдам бериб, у замонавий риэлторлик фаолияти шароитида янада долзарб бўлиб бормоқда.

Қизиғи шундаки, Риэлторлар гильдияси ҳуқуқ майдонидан ташқарида фаолият юритувчи энг кўп миқдордаги риэлторлар фаолиятини қонунийлаштириш имкониятини бериш мақсадида яқинда аъзолик бадали миқдорини йилига 2000000 сўмдан 100000 сўмгача камайтирди.

Гильдияга аъзо бўлиш учун Риэлторлар гильдиясининг расмий веб-сайтига ўтиш https://realtorsguild.uz/ майдонларини тўлдириш ва аризани юбориш етарли.

Сертификат олган ва Риэлторлар Гильдиясига аъзо бўлган риэлторлар нафақат қонун доирасида ишлашлари, балки судда ва Гильдия кўмагида низо келиб чиққан тақдирда ҳам ўз манфаатларини ҳимоя қилишлари мумкин бўлади.

Риелторларнинг касбий жавобгарлигини суғурталаш полисини олиш

Уни исталган суғурта компаниясидан олиш ва ҳар йили узайтириш мумкин. Бу 1 БҲМга тушади.

Риэлторлик ташкилотида ишлаш ёки ўзини ўзи банд қилган ёки якка тартибдаги тадбиркор сифатида рўйхатдан ўтиш

Риэлторлик ташкилотига жойлашишнинг кўплаб усуллари мавжуд.

Айрим риэлторлик ташкилотларининг ҳатто сайтида НР-саҳифаси ҳам бўлиб, у масалан, redestste.uz/join-us ёки hh.uz платформасида компанияни топиб, вакансияга жавоб бериши мумкин, масалан: https://tashkent.hh.uz/vacancy/107607093.

Риэлторлик ташкилотини танлашда эътиборингизни ташкилот таклиф қилаётган воситачилик ҳақининг комиссион миқдорига эмас, балки жамоа ва раҳбардан иборат инсонлар, уларнинг қадриятлари, мақсадлари, ривожланиш стратегиясининг мавжудлиги ва бошқаларга қаратманг.

Ўзини-ўзи банд қилувчи шахсларни MySoliq иловасида ёки  my.gov.uz.  сайтида расмийлаштириш мумкин.

Риелторнинг ID- картасини олиш

Ҳозирги вақтда “ноқонуний” риэлторлар муаммосини ҳал қилишнинг жуда муҳим таркибий қисми, шунингдек, риэлторлар ва риэлторлик ташкилотларининг (ID - бу идентитй, идентифиcатион ёки идентифиер сўзларининг қисқартмаси) ID -карталари (IDC, ID-card) ва риэлторларнинг ID-саҳифалари (IDP, ID-page), шунингдек, Ўзбекистон риэлторларининг глобал рейтинги (GRRU, Global Rating of Realtors of Uzbekistan) шаклида риэлторларнинг универсал ID-фикацияси ҳисобланади.

ID-фиксация риэлторларни танлашни максимал даражада шаффоф қилиш имконини беради ва “ноқонуний” риэлторларни фаол қонунийлаштиришга ва яхшироқ бўлишга, рақобатбардош бўлиб қолиш учун ўз хизматлари сифатини доимий равишда оширишга ундайди.

“Риэлторнинг ID -картасини олиш - бу риэлторнинг обрўси ва унга бўлган ишонч нуқтаи назаридан содир бўлиши мумкин бўлган энг яхши нарсадир”, - АНДРЕЙ САДИКОВ, ЎРГ Стратегик кенгаши аъзоси, Ўзбекистондаги енг йирик кўчмас мулк REALTING.UZ платформаси раҳбари.

Айни пайтда Ўзбекистон Риэлторлар гильдияси томонидан энг йирик кўчмас мулк платформаси REALTING.UZ билан биргаликда Риэлторлар рейтинги фаол ишлаб чиқилмоқда ва ишга туширишга тайёрланмоқда.

ID-карта ва ID-саҳифалар эса Ўзбекистон Риэлторлар гильдиясининг сертификатланган аъзоларига фаол равишда берилмоқда.

Хулоса ўрнида

Ушбу чора-тадбирларнинг барчаси комплекс тарзда амалга оширилиб, ўзига хос экотизимни шакллантиради, бу эса амалда ҳам риэлторлар даражасини оширишни, ҳам умуман мамлакатимизда кўчмас мулк соҳасининг фаол трансформацияси муқаррарлигини яратади.