Маст ҳолдаги тасвирга олиш жараёни ва қоғоз қор: «Тақдир ҳазили» фильми қандай яратилган?

Афсонавий совет картинаси «Тақдир ҳазили ёхуд қушдек енгил бўлинг» 40 йилдан ортиқ вақт давомида кўплаб томошабинларнинг севимли ва мамлакатдаги асосий янги йил комедия драмаси бўлиб келмоқда. Фильм биринчи марта 1976 йил 1 январда телевидениеда намойиш этилган ва ўшанда уни миллионлаб россияликлар томоша қилган — бу катта муваффақият эди.

Ўтган йиллар давомида дунё жуда ўзгарди, аммо биз ҳали ҳам фақат Янги йил кечасида содир бўлиши мумкин бўлган бу кулгили воқеага қайта-қайта мурожаат қилишда давом этмоқдамиз.

Фильм бир нафасда кўрилиши ва бош қаҳрамонлар аллақачон яқин кишиларимизга айланиб қолганига қарамай, фильмни яратиш жараёнида суратга олиш жамоаси асосий актёрлар билан боғлиқ муаммолардан тортиб, янги йил муҳитига умуман мос келмайдиган об-ҳавогача бўлган кўплаб қийинчиликларга дуч келди.

Бу воқеа ҳақиқатми?

Кинофильм 1969 йилда режиссёр Элдар Рязанов ва унинг дўсти — драматург Эмил Брагинский томонидан ёзилган «Қушдек енгил бўлинғ ёки бир куни Янги йил кечасида» пьесаси асосида яратилган.

Пьеса, ўз навбатида, Янги йилда уларнинг умумий таниши билан содир бўлган ҳақиқий воқеаларга асосланган. Албатта, кўп нарсалар кейинчалик янада қизиқарли сюжет учун ўйлаб топилган.

Масалан, бу таниши ҳам 31 декабрь куни ҳаммомга боришга қарор қилган, шундан сўнг тўйининг бир йиллигини нишонлаётган дўстларининг олдига борган. У меҳмондорчиликда маст бўлиб қолган, шу қадар қаттиқ ичган эдики, ақлдан озган эди. Шунда унинг дўсти бечорани қўлида супурги, портфели ва чўнтагида 15 тийин пул билан поездда Москвадан Киевга жўнатиб, унинг устидан ҳазиллашишга қарор қилди.

Бу воқеа нима билан тугаганлиги аниқ маълум эмас, лекин янги йил кечасида Женя Лукашиндан фарқли ўлароқ, ўша саёҳатчи муҳаббат топа олмади. Рязанов билан Брагинский бу воқеани эшитишлари биланоқ, бу ҳақда фильм суратга олиш ва бундай саргузашт қандай яхши натижаларга олиб келиши мумкинлиги ҳақида хаёл суриб кўриш фикри дарҳол уларнинг хаёлига келди.

Кинода бош ролларни кимлар ўйнаши мумкин эди?

Рязанов бош роллар учун актёрларни танлашга жуда масъулият билан ёндашди, шунинг учун узоқ вақт давомида образга 100 фоиз мос келадиган актёрларни қидирди. Кастинг бошланган вақтга келиб, пьеса жуда машҳур ва кўпчилик томонидан севилган эди, шунинг учун кўплаб таниқли совет актёрлари ролларда синаб кўрилди.

Бироқ Рязанов, бу мутлақо керак эмас, деб ҳаммани рад этарди. Актёр Андрей Миронов узоқ вақт Женя Лукашиннинг ролини «ёлвориб сўрашга» ҳаракат қилди ва ўз мақсадига охиригача интилди, аммо Рязанов қатъий эди: у Мироновга ишонмасди ва унинг ўйнаш қаҳрамонининг ташқи кўриниши оддий ва самимий Лукашиннинг характерига зид деб ҳисобларди.

Бош қаҳрамонлик ролига муносиб актёрни охиригача топа олишмади. «Мосфилм» маъмуриятининг сабри тугаб, улар тасдиқланган барча шахслар билан бирга узил-кесил рўйхатларни юборишни талаб қила бошлаганда, Рязановга шошилинч қарор қабул қилишдан бошқа илож қолмади.

Бу ерда режиссёрга ёрдамга унинг ёрдамчиси келди, у ҳозирча дўсти - ёш актёр Андрей Мягковни рўйхатга киритишни таклиф қилди. Рязановнинг бошқа чораси қолмагани учун унинг маслаҳатига қулоқ солди.

Кейинчалик маълум бўлишича, айнан шу тасодифий қарор энг тўғри қарор бўлади. У синовга келиб, саҳнани тугатгач, Рязанов завқ-шавққа тўлиб, қўлларини силкитди: мана у, унинг Женя Лукашини! Тақдир тақозоси билан Мягков ана шундай қилиб ўз ҳаётидаги асосий роллардан бирини олди.

Айнан Андрей Мягков ижросида унинг қаҳрамони таъсирли ва бачканаликдан холи бўлиб чиқди. Сюжетдаги вазият ахлоқий жиҳатдан анча хунук бўлишига қарамай, одамлар барибир унинг қаҳрамонига ачиндилар, чунки унинг яхши инсоний фазилатларини кўрдилар. Шу билан бирга, Миронов бундай фазилатларни бера олиши мутлақо аниқ эмас эди.

Шуни айтиш керакки, бош аёл роли билан муаммолар кам эмас эди: Людмила Гурченко ҳам, Светлана Немоляева ҳам, Антонина Шуранова, Валентина Тализина ҳам Надя ролига уриниб кўришди, лекин уларнинг ҳеч бири, Рязановнинг сўзларига кўра, образга мос келмади. Режиссёр Алиса Фрейндлих номзодини ҳам рад этди.

Айтганча, Рязанов фильмда Миронов ва Гурченкога «салом» айтишга қарор қилади. Саҳналардан бирида телевизорда Миронов ва Гурченко роль ўйнаган 1974 йилда суратга олинган «Сомон шляпа» фильмини кўриш мумкин.

Кейинчалик режиссёр тасодифан полшалик актриса Барбара Брилскани «Муҳаббат анатомияси» фильмида кўриб қолиб, унга қаттиқ қизиқиб қолди. Рязанов дарҳол унинг телефон рақамини топиб, қўнғироқ қилди, сценарий юборди ва синовга таклиф этди. Актриса Полшадан келгач, Рязанов танловининг тўғрилигига янада ишонч ҳосил қилди, бироқ бир неча муаммо бор эди — кучли полякча талаффуз ва паст, бироз бўғиқ овоз. Буларнинг барчаси рус тили ўқитувчиси образига умуман мос келмасди, аммо режиссорни ҳеч нарса тўхтатиб қўёлмасди.

У Надяни топганди, энди эса овоз берувчи актёрларни топиш қолган эди, холос. Натижада, фильмда Брилскага Тализина овоз берди, қўшиқларни эса Алла Пугачева ижро этди. Дастлаб бу кичик сир маълум вақтгача ошкор бўлмади, лекин Брилска бу роли учун давлат мукофотини олгач, Тализина актрисага нисбатан барча эътирозларини очиқ айтишга қарор қилди. «Брилска учун мен гапиряпман, Пугачёва куйлаяпти, нега мукофот унга берилди?» — деб ғазабланарди у. Полшалик актриса ҳеч нарсани инкор этмади, фақат мукофотни ўзи белгиламаганини қўшимча қилди.

Мастликдаги тасвирга олиш Аввалига бу кичкина сир маълум вақтгача очилмади, лекин Брилска бу роли учун давлат мукофотини олгандан сўнг, Тализина актрисага бўлган барча даъволарини очиқ айтишга қарор қилди.

Ҳозиргача кўпчилик актёрларнинг ҳаммомдаги машҳур тасвирга олиш жараёнини муҳокама қилади. Кўпчиликнинг ишончига зид ўлароқ, бу саҳналар ҳақиқий ҳаммомда эмас, балки «Мосфилм»нинг совуқ павилонида суратга олинган. Бундан ташқари, актёрларнинг мамнун чеҳралари соф актёрлик эмас эди. Актёрлар тасвирга олиш вақтида батамом музлаб қолмасликлари учун Рязанов икки бочка пиво келтиришни буюрди, лекин сувни ароққа алмаштиришни тақиқлади.

Маст ҳолдаги тасвирга олиш ишлари

Бироқ тасвирга олишнинг биринчи куни Александр Белявскийнинг туғилган куни бўлгани сабабли, актёрлар озгина «шўхлик» қилишга қарор қилишди ва ҳақиқий ароқ олиб келишди, кейинчалик эса бутафория ароқни шунга алмаштирдилар. Режиссёр бу ҳолатни дарҳол сезмади. Фақат қаҳрамонларнинг маст башаралари жуда табиий кўрина бошлагач, Рязанов тасвирга олишни тўхтатди, актёрларни койиб, уйларига жўнатди ва саҳнани бошқа куни суратга олишларини айтди. Айтганча, охир-оқибат фильмга актёрлар чиндан ҳам ичган кадрлар тушди, чунки айнан ўша кадрларда ҳамма нарса табиий ва самимий кўринарди. Тасвирга олиш ишлари тугагач, Рязановга бир неча бор унинг фильми ичкиликбозликни тарғиб қилгани учун прокатга чиқарилмаслиги мумкинлиги ҳақида таҳдид қилишди, аммо охир-оқибат ҳаммаси яхши тугади.

Қоғоз қор ва «Қурувчилар учинчи кўчаси»

Об-ҳаво шароити ҳам вақти-вақти билан фильмни суратга олишга тўсқинлик қиларди. Фильм сюжетига кўра, катта қор уюмлари ва қор бўрони билан совуқ Ленинград қиши керак эди, лекин ўшанда январда, худди қасддан бўлгандек, ҳаво илиқ эди. Қордан деярли ҳеч нарса қолмагани учун тасвирга олишни кейинга қолдиришга тўғри келарди. Шу сабабли озгина қоғоз қор қўшишга қарор қилинди. Махсус тўплар ёрдамида қор бўрони ҳосил қилинди ва кам учрайдиган қор қолдиқлари болалар ясаган қор кўринишини яратиш учун ишлатилди. Диққатга сазовор жойи шундаки, Қурувчилар учинчи кўчасидаги «Ленинград» ва «Москва» квартираларида тасвирга олиш ишлари Москвада — Вернадский проспектида амалга оширилди.

Ҳозиргача кўпчилик актёрларнинг ҳаммомдаги машҳур тасвирга олишларини муҳокама қилади. Кўпчиликнинг ишончига зид ўлароқ, бу саҳналар ҳақиқий ҳаммомда эмас, балки «Мосфилм»нинг совуқ павилонида суратга олинган. Бундан ташқари, актёрларнинг мамнун чеҳралари асло актёрлик ўйини эмас.

Актёрлар суратга олиш вақтида бутунлай музлаб қолмаслиги учун Рязанов икки бочка пиво келтиришни буюрди, лекин сувни араққа алмаштиришни тақиқлади. Бироқ, суратга олишнинг биринчи куни Александр Белявскийнинг туғилган куни бўлганлиги сабабли, актёрлар бироз «ақлдан озишга» қарор қилишди ва ҳақиқий ароқни олиб келишди, кейинчалик улар сохта ароқни алмаштирди.

Режиссёр бу муаммони дарҳол сезмади. Қаҳрамонларнинг сархуш башаралари жуда табиий тусга киргандан кейингина Рязанов суратга олишни тўхтатди, актёрларни сўкиб, эртаси куни саҳнани охиригача суратга олишларини айтиб, уйларига жўнатди.

Айтганча, охир-оқибат фильмга актёрлар чиндан ҳам ичган кадрлар тушди, чунки айнан у ерда ҳамма нарса табиий ва бемалол кўринарди.

Суратга олиш ишлари тугагандан сўнг, Рязановга бир неча бор унинг сурати ичкиликбозликни тарғиб қилгани учун охир-оқибат прокатга чиқарилмаслиги мумкинлиги ҳақида таҳдид қилишди, аммо охир-оқибат ҳаммаси барбод бўлди.

Қоғоз қор ва «Қурувчилар учинчи кўчаси»

Об-ҳаво шароити ҳам вақти-вақти билан фильмни суратга олишга тўсқинлик қилди. Сурат сюжетига кўра, катта қор уюмлари ва қор бўрони билан совуқ Ленинград қиши керак эди, лекин ўшанда январда, худди қасддан бўлгандек, ҳарорат юқори эди.

Қордан деярли ҳеч нарса қолмагани учун суратга олишни кейинга суришга тўғри келарди. Шу сабабдан озгина қоғоз қор қўшишга қарор қилинди. Махсус тўплар ёрдамида қорбўрон қилинган ва кам учрайдиган қор қолдиқлари болалар ясаган қорларни ҳосил қилиш учун ишлатилган.

Шуниси эътиборга лойиқки, Қурувчилар учинчи кўчасидаги «Ленинград» ва «Москва» квартираларида тасвирга олиш ишлари Москвада — Вернадский проспектида бўлиб ўтди.