“Ivan Vasilyevich kasbini o‘zgartiradi”: siz bilmagan faktlar va rasmlar

Toping.uz materialida sevimli filmni qanday suratga olishganini, nima uchun Gayday aktyorlarga sahnada kulishni taqiqlaganini va Ivan Grozniy rolini yana kim o‘ynashi mumkinligini aytib beramiz.

Bulgakovning taqiqlangan pyesasi asosida suratga olingan

“Ivan Vasilyevich kasbini o‘zgartiradi” sarguzasht komediyasi 50 yil oldin — 1973-yil 17-sentyabrda katta ekranlarga chiqdi. Mashhur Leonid Gayday tomonidan suratga olingan lenta nafaqat sovet tomoshabinlari, balki jiddiy kinotanqidchilar qalbini ham zabt etdi. O‘shanda filmni 60 milliondan ortiq odam tomosha qilgan, bu o‘lchov jihatidan aql bovar qilmaydigan raqam.

Gayday uchun ilhom manbai Mixail Bulgakovning allaqachon unutilgan 1934-yilda yozilgan “Ivan Vasilyevich” pyesasi edi. O‘sha vaqtlarda injener Timofeyev tirik podshoni vaqt mashinasi yordamida Moskvaga olib kelganligi haqida gapirish yozuvchi uchun juda katta xavf edi. Bulgakov pesani bir necha marta qaytadan chizishga majbur bo‘ldi. Ammo bu ham yordam bermadi — uni sahnalashtirish va hatto nashr etish ham taqiqlandi.

Darvoqe, 1971-yilda “Ivan Vasilyevich” ustida ishlay boshlagan Gaydayga ham ko‘p narsalarni qayta yozishga to‘g‘ri keldi.

Bulgakovning pesasi 1930-yillardagi voqealarga boy bo‘lib, sovet rejissyori harakatni 70-yillarga ko‘chirgan. Lekin bu vaqt uchun ham o‘z cheklovlari bor edi. Ma’lum bo‘lishicha, “rus yerlarini yig‘uvchi” Ivan Grozniy bilan hazillashganda ehtiyot bo‘lish kerak ekan. Chunonchi, podshoning injener Timofeyev oshxonasida kotlet qovurish sahnasi komediyadan olib tashlandi.

Ba’zi iboralarni ham yangilashga to‘g‘ri keldi. Dastlabki versiyada “Yashash joyi?” degan milisiya savoliga shoh “Moskva, Kreml” deb javob berishi kerak edi. Biroq syenzorlar iborani noaniq — “Palatalarda” bilan almashtirishni maslahat berishdi. Shvesiya elchisining yalang‘och ayolning ruchkasini katta planda ko‘rib chiqayotganini ham o‘tkazib yuborishmadi. Dastlabki materialdan hammasi bo‘lib taxminan o‘n daqiqa qirqib olindi.

“Vaqt mashinasi” va maydondagi xurofot

Suratga olish ishlari 1972-yil avgust oyida boshlangan. O‘shanda Rostovda Kreml yaqinda qayta tiklandi, u Ivan Vasilevichning qarorgohiga aylandi. Shurikning “vaqt mashinasi” uchun tranzistorlarni qidirgan do‘koni bo‘lgan uyi Moskvaning Novokuznetskaya ko‘chasi, 17-uydagi yangi qurilgan binosida suratga olingan. Zina “Yanvar ayozi jaranglaydi” qo‘shig‘ini ijro etgan lavha esa Yaltada suratga olingan.

Dekoratorlar va stilistlar yangi kartina yaratish uchun kuchlarini ayamadilar. Juda ko‘p kostyumlar tayyorlandi, ulardan ba’zilari keyinchalik Rostov Kremli muzeyiga ham topshirildi. Ekskursovodlar bugungi kunda ham sayyohlarni “Ivan Vasilyevich” dan keyin qolgan liboslarda kutib olishadi. Shurikning rafiqasi Zinochka uchun kiyim-kechakni o‘sha paytda yangi dizayner Vyacheslav Zaysev o‘ylab topgan.

Rejissyor Yakinning dabdabali avtoulovini esa ilgari “Brilliant qo‘li”da suratga olishgan.

Mashhur “vaqt mashinasi”ni haykaltarosh Vyacheslav Pochechuyev yasagan. Qizig‘i shundaki, u o‘z ishi uchun nafaqat gonorar, balki buxgalteriyadan ham ma’lumotnoma olgan:

“Vaqt mashinasini ixtiro qilish uchun pul berildi”

Xurofotchi odam bo‘lgan Leonid Gayday maydonchada butun suratga olish jamoasi amal qiladigan qoidalarga amal qilardi. Masalan, yig‘ilganlarga kulish taqiqlangan. Rejissyor bu holatda tomoshabin yumorni baholamasligiga amin edi. Bundan tashqari, Gayday hazil-mutoyibaga bo‘lgan munosabatini hech qachon ochiq aytmagan. Aktyor Vladimir Etushning eslashicha, komediya ustasining o‘zi hech qachon sahnada kulmagan. Shu sababli ba’zan aktyorlar suratga olingan sahna unga yoqqan yoki yoqmaganligini tushuna olishmasdi.

Diqqatli tomoshabinlar Gaydayning deyarli barcha rasmlariga qora mushuk hamroh bo‘lganini payqashlari mumkin edi. Rejissyor uning kadrdagi ishtiroki albatta muvaffaqiyat keltirishiga ishonardi. “Ivan Vasilyevich” filmi ham bundan mustasno emas edi.

Ivan Grozniy va boshqa qahramonlarni kim o‘ynashi mumkin Leonid Gayday boshidanoq o‘zining ijodiy jamoasi bilan “Ivan Vasilyevich” ustida ishlashni xohladi. Yangi filmda tomoshabinlarga yoqib qolgan “Shurik sarguzashtlari” qahramonlari rivojlantirildi. Aleksandr Demyanenko ijrosidagi sobiq talaba muhandis bo‘ldi va yorqin va biroz hovliqma aktrisa Zinochkaga (Natalya Selezneva) uylandi.

Rejissyor Yuriy Nikulinni Ivan Grozniy rolida ko‘rgan. Mashhur artist sinovdan o‘tdi, ammo roldan voz kechdi. Gaydayning rafiqasi Nina Grebeshkova shunday eslaydi: Nikulin filmni sovet ekraniga chiqarishmaydi, deb ishonardi. Oxir-oqibat, aktyor Yuriy Yakovlev shoh rolini o‘ynadi, u bilan ilgari Gayday hech qachon ishlamagan. Iste’dodli artist o‘z raqiblarini ortda qoldirdi — Yevgeniy Yevstigneyev, Georgiy Visin va Yevgeniy Lebedev bosh rolga urinib ko‘rishdi. Filmning yana bir kashfiyoti Leonid Kuravlev edi. 

Ungacha Andrey Mironov jozibador firibgar Jorj Miloslavskiy rolini bajarishga urinib ko‘rgan edi

Yakin roliga urinib ko‘rgan Mixail Pugovkin atrofida juda ko‘p tortishuvlar bo‘ldi. Ko‘plab taniqli rejissyorlar unga qarshi chiqishdi — ko‘pincha yaramaslarni o‘ynaydigan aktyor va kutilmaganda shunday salmoqli rolda. Biroq Pugovkin nomzodini saqlab qolishga muvaffaq bo‘ldi. Gayday ham adashmagan edi: tajribali artist rolga juda yaxshi o‘rnashib oldi va millionlab tomoshabinlarni rom qildi.

Film haqida qiziqarli faktlar

2002-yilda Sovet komediyasi Amerikada “Ivan Vasilyevich: Kelajakka qaytish” nomi bilan chiqdi. Finlyandiyada bu filmni “Bulgakovning Ivan Grozniysi” Vengriyada esa “Salom! Men shoh Ivanman”, Ehtimol, vengerlar “Juda xursandman! Podsho” deb atashdi.

• Suratga olish paytida Bunshaning rafiqasi rolini o‘ynagan aktrisa Natalya Krachkovskaya og‘ir kasal bo‘lib qoldi. Tuzalgandan so‘ng u juda ozdi. Aktrisaga ko‘zi tushgach, Gayday: “Natasha, buni montaj qilib bo‘lmaydi! Eshikdan bir vazn toifasida kirding, boshqa vazn toifasida chiqding. Tezroq tuzal! Parhez shunday: ertalab qaymoqli manniy bo‘tqasi, tushlikda pishloqli makaron, kechqurun asalli quymoq. Bir haftadan keyin qaytasan”. Tavsiyalarga amal qilindi.
• Gayday podsho stolidagi hamma ovqat haqiqiy bo‘lishini istardi. Uni sotib olish uchun byudjetda mablag‘ yetishmas edi va rejissyor o‘z cho‘ntagidan 200 rubl ajratishga majbur bo‘ldi. Biroq tasvirga olish ishlari tugagach, kimdir stolda “Borjomi” shishasini unutib qoldirgani ma’lum bo‘ldi. Butun sahnani qaytadan suratga olishga to‘g‘ri keldi.
• Vladimir Etush: “Mehnat bilan orttirgan hamma narsasi barbod bo‘ldi!” degan qanotli iborani aytganida ovozi sezilarli titrardi. Ko‘pchilik buni qahramonning g‘azabi bilan bog‘liq deb o‘ylaydi. Ammo keyin aktyor yonimda o‘tirgan ovcharka menga tashlanib qolishidan qo‘rqishini tan oldi.
• Darvoqe, 2007-yilda Etusha ham uning qahramoni — stomatolog aktyor Shpakni o‘g‘irlab ketishgan qismatga duch keldi. Ammo jinoyatchilar kimning kvartirasiga kirishganini bilib, mulkning katta qismini xalq artistiga qaytarib berishdi.