Дежавю нима ва у қандай пайдо бўлади?
Дежавю – бу ажаблантирувчи ва нисбатан кенг тарқалган ҳодиса бўлиб, инсон ўзини ҳозирда бўлаётган вазиятни аввал кўргандеки ҳис қилади, гарчи у бундай эмаслигини аниқ билса ҳам. Ушбу сирли феномен ўзининг кучли ва ёрқин ҳис-туйғуси билан ҳайратга солиши ва гўё бошдан кечираётган ҳодиса бир вақтлар аллақачон содир бўлган деб ҳатто бироз хавотирга ҳам солиши мумкин.
Дежавю пайдо бўлиш сабаблари
Неврологик назария
Неврологлар дежавюни миянинг фаолияти билан боғлайди, бунда икки жараён – ҳозирги пайтдаги маълумотларни қабул қилиш ва уни хотирага қайта ишлаш – вақтинча синхронлаштирилмайди. Бу тафовут, инсон биринчи марта дуч келган ҳодисани таниш сифатида қабул қилиши учун нотўғри таассурот ҳосил қилиши мумкин.
Психологик хусусиятлар
Психологлар дежавюни, баъзан ноаниқ сабаблар билан инсоннинг онгига кўтарилаётган катта тажриба ва маълумотлар тўплами билан боғлайди.
Баъзида, бу тажриба “юзага чиқиб”, ҳозирги вазиятни қайта бошдан кечириш иллюзиясини яратиши мумкин.
Ассоциатив назария
Баъзида дежавю янги вазиятнинг бизнинг хотирамиздаги ўтган таассуротга ўхшашлиги натижасида юзага келиши мумкин. Бу эшитилган товуш, ҳид ёки ҳатто бир кўз ташланган тасвир бўлиши мумкин, бу эса ўтган воқеалар билан боғланишни келтириб чиқаради ва дежавю механизмини ишга туширади.
Стресс ва чарчоқ
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, дежавю стресс, чарчоқ ёки катта ҳиссий юкланиш даврларида кўпроқ кузатилади.
Бу ҳолатлар миянинг фаолиятига таъсир кўрсатади ва бизни дежавю таъсирига янада сезгир қилади.
Дежавю ғайриоддий ёки мистик кўринишга эга бўлса-да, бу кўпчилик инсонларнинг ҳаёти давомида ҳеч бўлмаганда бир марта бўлиши мумкин бўлган табиий қабул қилиш феноменидир. Дежавюнинг пайдо бўлиш механизмлари ҳали тўлиқ ўрганилмаган бўлса-да, бу феномен ўз-ўзидан бизнинг ҳақиқатни қабул қилишимиз қандай ишлашига қизиқарли мисол бўлиб хизмат қилади.
Дежавю инсон ақлининг қанчалик мураккаб ва сирли бўлиши мумкинлигини кўрсатади. Бу бизнинг юқори даражада ривожланган онг ва кучли хотирага эга бўлсак ҳам, баъзан идрокимиз биз билан қизиқарли ўйинлар ўйнаши мумкинлигини эслатади.
