Ҳаётнинг мазмуни нимада: 10 та энг яхши фалсафий аниме

Аниме пайдо бўлган пайтдан бошлаб ҳал қилиб бўлмайдиган фалсафий масалаларни кўтариб келмоқда. Сюжет, қаҳрамонлар ва ҳатто кадр тузилиши ҳам томошабинни ҳаёт ва ўлим, севги ва нафрат, қусурлар ва фазилатлар ҳақида мулоҳаза юритишга ундаши мумкин.

Бундан ташқари, ХХ аср охирида технологияларнинг тез ривожланиши янги саволларни ҳам келтириб чиқарди: масалан, инсоннинг виртуал олам билан ўзаро муносабати. Кўпгина анимеларда абадий маънавий мавзулар муҳокама қилинади. Инсон ҳаётининг маъноси, психология, қонун, ахлоқ, одоб-ахлоқ - буларнинг барчаси томошабинни қизиқтиради, демак, унинг қизиқишини қондира оладиган асарлар мавжуд. Ишонинг, улар томоша қилишга арзийди!

Психопаспорт

• Асл номи: サイコパス, Psycho-Pass
• Йил: 2012–2019
• Жанрлар: жангари, фантастика
• Режиссёрлар: Наоёси Сиотани, Кацуюки Мотохиро, Ицуро Кавасаки
• Сценарий муаллифлари: Макото Фуками, Дзюн Кумагаи, То Убуката

Сюжет. «Психопаспорт» — бу киберпанк услубидаги психологик триллер. Воқеалар 22-асрда Японияда кечади, у ерда кўп функцияли «Сивилла» тизими яратилган. У туфайли жиноятчилик нолга тушади, чунки тизим потенциал ҳуқуқбузарни аниқлаш қобилиятига эга.

Нима учун кўриш керак. «Сивилла» ҳукмлари инспекторлар томонидан ижро этилади, улар, агар жиноятчининг маълумотлари меъёрдан сезиларли даражада ошиб кетса, уни қатл этиш ҳуқуқига эга. «Психопаспорт»нинг асосий саволи — яхшилик ва ёмонликни ўлчаш мумкинми? Нега одамлар дунёни оқ ва қорага ажратишга мойил ва бу тўғрими? Бундан ташқари, аниме жуда долзарб мавзу — сунъий интеллект муаммосини кўтаради.

Қурол-аслаҳадаги шарпа

• Асл номи: 攻殻機動隊, Koukaku Kidoutai
• Йил: 1995
• Жанрлар: жангари, детектив, жиноят
• Режиссёр: Мамору Осии
• Сценарий муаллифлари: Кадзунори Ито, Масамунэ Сиро

Сюжет. Фильм антиутопик келажакда содир бўлади, унда одамлар ўзларига нейрон имплантларини ўрнатишни бошлайди Асосий ўринда онги бутунлай сунъий танада жойлашган майор Мотоко Кусанагининг ҳикояси. У ўзини Қўғирчоқбоз деб атаган сирли хакернинг ишини текширади.

Нима учун кўриш керак. 1995 йилда чиқарилган худди шу номдаги манга асосида яратилган машҳур тўлиқ метражли фильм. Давоми ва Скарлетт Ёҳанссон бош ролни ижро этган фильм билан бирга илмий-фантастик жангари. «Қурол-аслаҳадаги шарпа» кўплаб фалсафий мавзуларга тааллуқли. Масалан, табиий ва сунъий нарсаларнинг фарқи нимада? «Ўйлайман, демак, мавжудман» — унда биз сунъий интеллектни тирик деб ҳисоблай оламизми?

Муси устаси

• Асл номи: 蟲師, Mushishi
• Йил: 2005 - 2006
• Жанрлар: даҳшат, детектив, фантазия, драма
• Режиссёр: Хироси Нагахама
• Сценарий муаллифлари: Майк МакФарланд, Спенсер Прокоп, Юки Урусибара

Сюжет. «Муси устаси» — бу Гинко исмли одам ҳақидаги ҳикоя бўлиб, у бизнинг дунёмиздан ташқаридаги мавжудотларни кўра олади. Улар мусилар деб аталади ва кўпчилик учун кўринмасада, улар хавфли бўлиши мумкин. Гинко Япония бўйлаб аниқ мақсадсиз саёҳат қилади. Ўз йўлида у мушиларни ўрганади ва улар келтириб чиқарадиган муаммоларни ҳал қилади.

Нима учун кўриш керак. Ушбу анимеда руҳий саломатлик муаммолари таҳлил қилинади, чунки Гинко ўз саёҳатида кўпинча елкаларида оғир воқеалар юки бўлган одамлар билан мулоқот қилади. Бундан ташқари, «Муси устаси» одамлар нарсаларнинг табиий тартибига аралашмаслиги керак деган фикрга етаклайди.

Мононокэ

• Асл номи: モノノ怪, Mononoke
• Йил: 2007
• Жанрлар: даҳшат, детектив, триллер
• Режиссёрлар: Кэндзи Накамура, Кохэй Хатано, Хидэхито Уэда
• Сценарий муаллифлари: Манабу Исикава, Тиаки Конака, Икуко Такахаси

Сюжет. Бу ғалати асарни «Малика Мононокэ» билан адаштирманг! Бу психологик даҳшат жанридаги аниме ўзини дорихоначи деб атайдиган бир сайёҳ ҳақида ҳикоя қилади. Бироқ бу дорихоначи дори-дармонлар билан эмас, балки мононокэ — ёвуз руҳлар билан шуғулланади. Одатда, мононоке ҳаётлигида одамларнинг шафқатсизлиги қурбонига айланади, шунинг учун ўлимдан кейин у золимлардан қасос олишга интилади. Руҳни ҳайдаш учун дорихоначи унинг шакли, моҳияти ва истагини билиши керак.

Нима учун кўриш керак. «Муси устаси»да бўлгани каби «Мононокэ»да ҳам руҳий саломатлик ва нариги дунё мавжудлиги мавзулари ўрганилади.

Эрго Прокси

• Асл номи: エルゴプラクシ, Ergo Proxy
• Йил: 2006 йил
• Жанрлар: фантастика, драма, детектив, саргузашт
• Режиссёрлар: Сюко Мурасэ, Саё Ямамото, Акира Тоба
• Сценарий муаллифлари: Даи Сато, Юсукэ Асаяма, Наруки Нагакава

Сюжет. Танловда яна бир киберпанк аниме! Бу асарда воқеалар пост-апокалиптик келажакда кечади, бунда одамлар экологик ҳалокат туфайли гумбазли шаҳарларда яшайдилар. Улар андроидлар билан тинч-тотув яшайдилар, то андроидлар онг эгаллаб, қотилликлар содир этгунларига қадар. Иш инспектор Риэл Мэйерга топширилади. Тергов давомида у вазият кўринганидан ҳам мураккаб эканлигини билиб олади.

Нима учун кўриш керак. Киберпанк жанридаги бошқа кўплаб асарлар сингари, «Эрго Прокси» ҳам сунъий интеллект борасидаги саволларга эътибор қаратади. Шунингдек, аниме туғма ва орттирилган хусусиятлар ўртасидаги зиддиятни — табиат ва тарбия қарама-қаршилигини кўриб чиқади.

Арвоҳлар олиб кетган

• Асл номи: 千と千尋の神隠し, Sen to Chihiro no kamikakushi
• Йил: 2001
• Жанрлар: фантазия, саргузашт
• Режиссёр: Хаяо Миядзаки
• Сценарий муаллифи: Хаяо Миядзаки

Сюжет. Хаяо Миядзакининг афсонавий фильмларидан бири руҳлар оламига тушиб қолган ўн ёшли қиз Тихиро Огино ҳақида. Қизнинг ота-онаси чўчқаларга айланади ва уларни қутқариш учун Тихиро фойдали бўлиши керак.

Нима учун кўриш керак. Тихиро ўз йўлида кўплаб қизиқарли персонажларни учратади. Уларнинг ҳар бири очкўзлик, ёлғизлик, бегуноҳлик ва дўстлик мавзуларини очиб беради. Охир-оқибат, Тихиро ота-онасини озод қилишга эришади.

Ўлим дафтари

• Асл номи: デスノート, Death Note
• Йил: 2006 — 2007
• Жанрлар: фантазия, триллер, драма, жиноят, детектив
• Режиссёрлар: Тэцуро Араки, Томохико Ито, Хироюки Цутия
• Сценарий муаллифлари: Тосики Иноэ, Томохико Ито, Ясуко Кобаяси

Сюжет. «Ўлим дафтари» ҳақида ҳатто анимедан йироқ одамлар ҳам билишади. Қўлига ғалати дафтар тушиб қолган Лайт Ягами исмли мактаб ўқувчиси ҳақидаги бу детектив бежизга барча даврларнинг энг яхши асарларидан бири деб тан олинмаган. Лайт ўлим дафтари ёрдамида жиноятчиларни ўлдира бошлайди. Дастлаб бу ҳатто олийжаноб туюлиши мумкин.

Нима учун кўриш керак. Бу чуқур сюжетли аниме бўлиб, у ахлоқ ва маънавий тамойиллар ҳақида жиддий фалсафий саволларни кўтаради. Кимдир кимнинг яшаши ва кимнинг ўлишини ҳал қила оладими? Бу адолатлими? Бундай йўлни танлаган одам нимага асосланиши керак?

Ҳақиқий қайғу

• Асл номи: パーフェクト・ブル, Perfect Blue
• Йил: 1998
• Жанрлар: триллер, драма
• Режиссёр: Сатоси Кон
• Сценарий муаллифлари: Садаюки Мураи, Рика Такахаси, Ёсикадзу Такэути

Сюжет. Бу қўшиқчилик фаолиятини тарк этиб, актёрликда ўзини синаб кўришга қарор қилган аёллар гуруҳининг поп-юлдузи Мимарин Киригоэ ҳақидаги психологик триллер. Қаҳрамон таъқибчининг қурбонига айланади ва бир нечта шафқатсиз қотилликларнинг гувоҳи бўлади. Аста-секин Мимарин воқелик билан алоқасини йўқота бошлайди. Унинг шахсияти иккига ажралади: энди поп-юлдуз Мима ва ўзига чалкашиб қолган Мимарин пайдо бўлади. Қаҳрамон галлюцинацияларни кўра бошлайди ва ақлдан озади.

Нима учун кўриш керак. 90 йилларнинг охирида намойиш этилган классик япон тўлиқ метражли фильми. Фильм ҳайратланарли бурилиш билан тугайди, бу эса фильмнинг асосий мавзусини — руҳий касалликларни очиб беради.

Лейн тажрибалари

• Асл номи: シリアルエクスペリメンツレイン, Serial Experiments Lain
• Йил: 1998
• Жанрлар: триллер, драма, фантастика
• Режиссёрлар: Рютаро Накамура, Лия Сарджент, Дзёхэй Мацура
• Сценарий муаллифлари: Ёситоси Абэ, Тиаки Конака, Ясуюки Уэда

Сюжет. 98 йилда чиққан киберпанк жанридаги психологик триллер. Бош қаҳрамон — тўсатдан драматик воқеалар марказига тушиб қолган Лейн Ивакура. Унинг мактабидаги қизлар кутилмаганда вафот этган талабадан хат олишади ва Лейн буни текширишга қарор қилади.

Нима учун кўриш керак. Ҳикоя давомида реал ва виртуал оламлар ўртасидаги чегара юпқалашади. Вафот этган ўқувчи қиз оддий маънода ўлмаган, балки «жисмоний қобиғидан воз кечган» ва Худони топган. Аниме транссендентлик ва инсон онги ҳақида саволлар беради, воқеликнинг асл моҳиятини ва уни одамлар томонидан идрок этилишини ўрганади.

Паприка

• Асл номи: パプリカ, Paprika
• Йили: 2006
• Жанрлар: фантастика, детектив
• Режиссёрлар: Сатоши Кон
• Сценарий муаллифлар: Сэиси Минаками, Сатоси Кон, Ясутака Цуцуи

Сюжет. Сюжет шифокорларга беморларнинг тушларига кириб, уларни ёзиб олиш имконини берувчи ғаройиб қурилмалар атрофида ривожланади. Бир нечта қурилмани жиноятчи ўғирлаб кетади. Уларни излаб топиш мақсадида доктор Атсуко тушларга киради ва у ерда Паприка исмли детективга айланади. Аниме онгости мавзусини ёритиб, ҳақиқатни шубҳа остига қўяди, чунки реал дунё тушлар олами билан қўшилиб кетишни бошлайди.

Нима учун кўриш керак. Мистика ва детектив унсурлари билан йўғрилган илмий-фантастик фильм. Миянгизни портлатадиган (ижобий маънода) Сатоши Коннинг классик асари.