«Фантомас» кинотрилогияси қандай суратга олинган? 10 та сирли сурат ва қизиқарли фактлар

Ҳар қандай ҳис-туйғуларни яширувчи қўрқинчли ниқоб, мудҳиш кулги ва жазосиз кенг кўламли жиноятларни ташкил этишнинг ажойиб қобилияти — Фантомас совет томошабинлари олдида шундай намоён бўлди. Режиссёр Андре Юнебел СССРда саргузашт триллери сифатида қабул қилинган пародия комедиясини суратга олди. Нима учун бундай бўлганини ушбу мақолада айтиб бераман, шунингдек, диний кинотрилогияни суратга олиш ҳақида бир нечта қизиқарли фактлар билан ўртоқлашаман. Айниқса, ҳозир уни қайта кўриб чиқиш учун ажойиб сабаб бор — ноябрь ойида биринчи филм экранларга чиққанига роппа-роса 60 йил тўлади.

Қаҳрамоннинг ҳикояси: қайғули романлардан пародия комедиясигача

Эрсгерсог Хуан Норт, артиллерия сержанти Гурт — Фантомас жиноят йўлига кириб, ниқобини тақишдан олдин ана шу номлар билан танилган эди...

Фантомас 1867-йилда туғилган ва Германия Гессе-Веймар князлигидан тортиб, Ҳиндистон, Мексика ва АҚШга қадар бутун дунё бўйлаб машҳур саёҳат қилган. У Иккинчи Бур урушида қатнашишга улгурган ва жиноий карераси бошланишидан олдин турли аёллардан ўғли Владимир ва қизи Элен туғилди.

Франсуз ёзувчилари Пьер Сувестр ва Марсель Аллен 1911 йил февралидан 1913 йил сентябригача бўлган даврда унинг жиноий қилмишлари ҳақида 32 та роман нашр этган.

1914 йилда Пер Сувестр вафотидан сўнг унинг ҳаммуаллифи кўп йиллик танаффусдан сўнг ишга қайтди ва 1925 йилдан 1963 йилгача Фантома ҳақида яна 11 та роман ёзди.

«Китобий» ёвуз одам принсипсиз ва шафқациз эди, у ҳақидаги романлар эса юморга ишора қилмасдан, ғамгин услубда ёзилган эди. Шунга кўра, Фантомасе ҳақидаги дастлабки филмлар ҳам жуда шафқациз саргузашт детективлар эди. Дастлабки бешта овозсиз картинадан иборат туркум 1913 йилдан 1914 йилгача Луи Феяд томонидан суратга олинган.

Биринчи овозли филм 1932 йилда Пал Фейош томонидан суратга олинган «Фантомас» филми эди. 1937 йилда Белгиянинг «Месье Фантомас» қисқа метражли овозсиз филми суратга олинди ва асосан салбий баҳоларга сазовор бўлди. 1946 ва 1949-йилларда Жан Сашнинг «Фантомас» ва Роберт Верненинг «Фантомас Фантомасига қарши Фантомас» филмлари суратга олинган.

Ниҳоят, 1963 йилда режиссёр Андре Юнебел ва актёр Жан Маренинг тақдирий учрашуви бўлиб ўтди. Учрашувда улар карераларининг янги босқичини бошлаши мумкин бўлган келажакдаги филм учун мавзуларни муҳокама қилишди. Кўплаб вариантларни кўриб чиқиб, улар Фантома ҳақидаги ҳикояни экранлаштиришга тўхташди. Қолаверса, ўша йили Марсел Алленнинг сўнгги романи «Фантомас бални бошқаради» босилиб чиқди.

Жан Маре: «Юнебел мендан ўзим ўйнамоқчи бўлган мавзуни топишимни сўради. Бироз вақт ўтгач, бу таклифни Жан Коктога маълум қилдим. У дарҳол Фантомасни эслади. Бу ғоя Юнебелни қизиқтириб қўйди. «Фантомас» ҳам тайёр бўлди».

Ўша йилларда франсуз матбуоти Жан Марени қаттиқ «босди», унинг ноанъанавий йўналиши ҳақидаги миш-мишларни тарқатди, шунинг учун у деярли суратга тушмади. Фантомадаги роли унинг карерасини тиклашга ёрдам бериши керак эди.

Кўп қиёфали ёвуз одам ҳақидаги картинани Жеймс Бонд ҳақидаги биринчи филм — «Доктор Ноу» учун шундай пародия қилишга қарор қилишди, жосуслик жангари филмларининг мумкин бўлган барча қолиплари ва стереотипларини ўғирлашди.

Аввалига Фантомаснинг «отаси» Марсел Аллен ўз романларини навбатдаги экранлаштириш ғоясини яхши қабул қилди, аммо кейин пародия унинг адабий меросига зарар етказиши мумкинлигидан қўрқди. У Гаумонт студиясини судга берди, уни ютиб олди ва барча учта филмнинг даромадидан 3 фоиз тўлашга эришди.

1980 йилда франсуз-немис телесериали «Фантомас» ҳам суратга олинди, у унчалик катта муваффақиятга эриша олмади.

Ҳозирда режиссёр Кристоф Ганнинг «Фантомас» филмининг қайта ишга туширилиши режалаштирилган, аммо лойиҳа ўн йилдан бери продюсерлар билан келишмовчиликлар туфайли музлатилган.

Кинотрилогияни суратга олиш ҳақида 10 та қизиқарли факт

1) Учала картинанинг саундтрекини франсуз бастакори Мишел Ман ёзган, у ҳам СССРда жуда машҳур бўлган Анжелика саргузаштлари ҳақидаги филмларга мусиқа муаллифи.

2) Фантомани дастлаб ушбу қаҳрамонни ўйнаши керак бўлган, аммо озғинлиги туфайли ролга мос келмаган Реймон Пелгрен ижро этган.

3) Биринчи филмни суратга олиш вақтида Жан Маре 50 ёшда эди (у Луи де Фюнесдан бир йил катта эди) ва деярли барча найрангларни ўзи бажарарди. Реклама кампаниясида Луи де Фунеснинг барча найрангларини ўзи бажарганига урғу берилганда, актёр жуда хафа бўлди, аслида эса бундай эмас эди.

4) Дастлаб, Андре Юнебел Фантомаса ҳақида 10 та филм суратга олишни режалаштирган эди, аммо Луи де Фюнес ва Жан Маре ўртасидаги муносабатлар бошиданоқ яхши йўлга қўйилмади. Маре де Фюнесни масхарабоз деб атарди ва унинг импровизацияли ўйин услуби унга жуда ёқмасди. Ўз навбатида, Луи де Фюнес Марени унинг ноанъанавий жинсий ориентацияси ҳақидаги миш-мишлар туфайли «чўқинтириш» имкониятини қўлдан бой бермади.

Учинчи қисмни суратга олгандан сўнг улар биргаликда ишлашдан қатъиян бош тортишди ва студияда икки юлдузнинг биргаликдаги ишидаги ноқулайликни қоплайдиган оширилган гонорар учун пул йўқ эди.

5) Жан Марени Фантомас ниқобини кийинтириш учун кунига икки соат вақт талаб қилинарди. Ичида у ўзини жирканч ҳис қиларди — иссиқ ва тор эди. Бир куни актёр жазавага тушиб қолди — у суратга олиш гуруҳига бақириб берди, лекин кейин узр сўради.

6) Эленнинг акаси ролини трилогиянинг иккинчи қисмида Луи де Фюнеснинг кенжа ўғли Оливе ўйнаган. Бу унинг кинодаги биринчи роли эди. Фантомадан кейин у отаси билан яна тўртта филмда рол ўйнади ва актёрлик фаолиятини фуқаролик авиацияси учувчиси сифатида якунлади.

7) Аслиятда Фантомаснинг машҳур иблисона кулгиси йўқ. Уни фақат рус дубляжида қўшишди.

8) «Фантомас қутурди» филмидаги сўнгги саҳнани суратга олиш пайтида Луи де Фунес самолётдан атиргуллар орасига йиқилиб, жароҳат олди ва бир ҳафта касалхонада ётди. Дарвоқе, умрининг охирида комик ўз қасрида айнан шу гулларни етиштириш билан шуғулланган. Ҳатто атиргул навларидан бирига унинг номи берилган.

9) Фантомаснинг учар автомобили — бу Cитроëн ДС бўлиб, у автоҳаваскорлар орасида дастлаб «Маъбуда» лақабини олган ва филм чиққандан сўнг уни «Фантомаса автомобили» деб атай бошлашган.

10) Қаердадир 14-дақиқада «Фантомас Скотленд-Ярдга қарши» Фантомасга хирож тўлаётган дунёдаги энг бой одамларнинг «йиғилишини» кўрсатади. Ҳиндистонлик маҳарожа ўз луқмаларини соф рус тилида дубляжсиз гапиради. Унинг ёрдамчиси сўзларни франсуз тилига таржима қилади ва улар яна худди шундай, лекин дубляжда янграйди. Гап шундаки, маҳарожа ролини рус тилини яхши билган ва кўп йиллар давомида франсуз филмларида эпизодик ролларни ўйнаган Россия империясидан чиққан актёр Мишел Томас ўйнаган.

Совет Иттифоқида «Фантомас феномени»

Ўтган асрнинг 60-йилларида СССР ва Франсия муносабатлари мисли кўрилмаган юксалишни бошдан кечирди. Президент Шарл де Голл мамлакатимизга ҳурмат билан муносабатда бўлиб, икки томонлама дўстона алоқаларни ўрнатиш ниятида эди. 1966-йилда Москвага қилган ташрифидан сўнг икки давлат ўртасида савдо-сотиқдан тортиб маданиятгача бўлган турли соҳаларда бир нечта муҳим шартномалар имзоланди. Хусусан, Франсия-Совет маданий алоқаларини кенгайтириш тўғрисидаги битим.

Ушбу келишув, жумладан, филмлар алмашинувини назарда тутган. Унинг шарофати билан Фантомаc трилогияси совет экранларига чиқди — франсузлар уни режиссёр Александр Зархийнинг «Анна Каренина» филмига алмаштиришди. Алмаштиришдан олдин ҳам биринчи қисм Москвадаги франсуз киноси ҳафталигида намойиш этилган ва томошабинларга жуда ёққан.

«Фантомас» 1967-йил 3-июлда кенг совет прокатида чиқди ва мутлақ хитга айланди — уни 45,5 миллион томошабин томоша қилди. Бир ой ўтгач, совет фуқароларига 44,7 миллион томошабинни тўплаган иккинчи қисм намойиш этилди ва бироз вақт ўтгач, учинчи қисм ижарага берилди, уни 34,3 миллион томошабин кўрди.

СССРда трилогиянинг бундай машҳурлиги муаллифларни тўртинчи филмнинг ҳаракатларини Москвага кўчиришга ундади, аммо бу вақтга келиб Жан Маре ва Луи де Фунес ўзаро адоватдан шунчалик чарчаган эдиларки, улар биргаликда суратга тушишдан қатъиян бош тортдилар. Ўша йилларда бош ролларни ижро этувчиларни алмаштириш қабул қилинмаган эди...

«Фантомас» ҳақиқий феноменга айланди — унга бир неча бор ташриф буюришди, сюжетни эса уйда ҳам, ишда ҳам, кўчада ҳам муҳокама қилишди! Бундан ташқари, бу филм комедия сифатида қабул қилинмади, чунки СССР фуқаролари Сувестр ва Аллен романлари билан таниш эмас эдилар, яъни режиссёр томонидан яратилган гротеск ва пародияни баҳолай олмадилар.

Совет томошабинларини уйларнинг ҳашаматли интерерлари, ажойиб махсус эффектлар ва бир сония ҳам зериктирмайдиган динамик ҳикоя ҳайратга солди. Фантомаснинг ўзи ҳам қўрқитиб, ҳам мафтун қиларди. СССРда маълум бир кинематографик «очлик» шароитида трилогия портлаган бомба таъсирини яратди!

Фантомаснинг ақл бовар қилмайдиган машҳурлиги ўсмирлар жиноятчилигининг авж олишига сабаб бўлди. Ёш гангстерлар оддий одамларга «Фантомас тез орада сизнинг олдингизга келади!» деб таҳдид қилиб қўнғироқ қилишган, шунингдек, ҳамма жойда шунга ўхшаш ёзувларни қолдиришган. Ролга жуда ўрганиб қолган ўсмирлар бошларига пайпоқ кийиб, талончилик билан шуғулланишарди.