Toshkentdagi gʻayrioddiy koʻcha nomlari: tarix va qiziqarli faktlar

Toshkent shahri 2200-yillik tarixga ega va bu davrda shahar chegaralari ancha kengaydi. Rossiya Imperiyasi Oʻzbekiston hududini IXI-asrda bosib olganidan soʻng Toshkent shahri chegaralari, koʻchalari anchagina oʻzgaradi. Shu vaqtda Toshkent Eski va Yangi shaharlarga boʻlinadi. Ushbu boʻlinish Anhor kanalidan yuzga keladi. Bolsheviklar hukumatga kelgandan soʻng OʻzSSR yaratiladi va Toshkent Oʻrta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanish vaqtida 1924-yilda Oʻzbekiston SSR tarkibiga kiradi.

1930-yildan boshlab Toshkent Oʻzbekiston SSRning poytaxtiga aylantiriladi. SSSR davrida Toshkent shahrining aksariyat koʻchalari qurilib, asos solingan boʻlsa, 1991-yilda mustaqillikka erishgach, Toshkentning chegaralari sezilarli darajada kengayadi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi davrda koʻplab tuman va koʻchalar nomlari oʻzgartirildi. Shuni ham hisobga olish kerakki, Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, yangi tumanlar paydo boʻldi, tumanlar chegarasi oʻzgardi, koʻchalar kengaydi. 

Gʻayrioddiy nomlar qayerdan kelib chiqqan?  

Koʻchalarning gʻayrioddiy nomlari odatda quyidagi omillarga bogʻliq:  

1. Tarixiy hodisalar: Koʻplab koʻchalar tarixiy voqealar yoki shaxslar nomiga bagʻishlangan.  
2. Mahalliy xususiyatlar: Ayrim nomlar oʻsha hududning geografik yoki mahalliy xususiyatlarini ifodalaydi.  
3. Madaniyat va xalq ogʻzaki ijodi: Baʼzi nomlar xalq ijodi va afsonalardan kelib chiqqan.  
4. Qiziqarli tasodiflar: Koʻcha nomlari baʼzida tasodifiy yoki kulgili maʼnoga ega boʻlishi mumkin.

Toshkentdagi mashhur gʻayrioddiy koʻcha nomlari  

Chuvalachi koʻchasi

• Bu koʻcha nomi mahalliy aholining tarixiy dehqonchilik anʼanasini eslatadi. “Chuvalachi” – bu sugʻorish tizimlari orqali bogʻ-rogʻlarni sugʻorishga oid boʻlishi mumkin.

Sumbula koʻchasi

• Oʻzbekcha “Sumbula” soʻzi yulduz turkumiga ishora qilishi mumkin. Bu nom qadimda odamlarning osmon ilmlariga boʻlgan qiziqishini aks ettiradi.

Anor koʻchasi

• Ushbu nom Toshkent atrofidagi anor bogʻlarini yodga soladi. Anor qadimdan baraka va goʻzallik timsoli boʻlib kelgan.

Zangori koʻchasi

• Bu koʻcha nomi yer osti buloqlarining tiniq va zangori suviga ishora qiladi. Toshkentning qadimiy tumanlarida shunday tabiiy manbalar koʻplab uchraydi.

Qaldirgʻoch koʻchasi

• Bu nom qishloq joylarida qaldirgʻochlar bilan bogʻliq afsonalarga ishora qiladi. Qaldirgʻochlar odatda baxt va osoyishtalik ramzi sifatida qaralgan.

Qumariq koʻchasi

• Toshkentning ayrim hududlari tarixan qumli hududlarda joylashgan boʻlib, bu nom geografik xususiyatlarni yodga soladi.

Bodomzor koʻchasi

• Bodomzorlar qadimdan Toshkentning tabiat manzaralari orasida muhim oʻrin egallagan. Bu nom shahar ahlining tabiiy boyliklarga hurmatini bildiradi.

Boʻzbozor koʻchasi

• Ushbu gʻaroyib nom mahalliy tilda ishlatiladigan iboralardan biri boʻlishi mumkin. Ehtimol, u eski hunarmandchilikka ishora qilsa kerak.

Huvaydo koʻchasi

• Huvaydo soʻzi “ochiq”, “tiniq” degan maʼnoni anglatadi. Bu nom shahar manzarasi va toza havoni ulugʻlaydi.

Nega bu nomlar eʼtiborli?

Toshkentdagi gʻayrioddiy koʻcha nomlari shahar hayotining mazmunini, uning xilma-xilligi va boy tarixini aks ettiradi. Bu nomlar nafaqat geografik joylashuvni belgilash, balki shahar aholisi va mehmonlari oʻrtasida qiziq suhbat mavzusi boʻlib xizmat qiladi. Ular orqali Toshkentning oʻziga xos ruhi va madaniyati bilan tanishish mumkin.  

Koʻcha nomlarini oʻzgartirish amaliyoti  

Oʻzbekistonda mustaqillik yillarida koʻplab koʻcha nomlari oʻzgartirildi. Sobiq ittifoq davrida berilgan koʻplab nomlar yangilandi va oʻzbek madaniyati va tarixiga mos yangi nomlar qoʻyildi. Masalan, Lenin koʻchasi kabi nomlar oʻrniga tarixiy shaxslar yoki milliy qadriyatlarni aks ettiruvchi nomlar berildi.

Toshkentning rivojlanishi

Toshkent shahrining rivojlanishini bir necha davrlarga boʻlish mumkin. Har bir davr Toshkent shahrining obod boʻlishi bilan birga uning koʻchalari, bogʻlari, mahallalari va hokazolarning obod boʻlishida katta rol oʻynagan. Toshkent shahrining rivojlanishining asosiy davrlari quyida keltirilgan:

1. Qadimgi va ilk oʻrta asrlardagi Toshkent
2. Islomning oltin davridagi Toshkent
3. Moʻgʻullar davridagi Toshkent
4. Temuriylar davridagi Toshkent
5. Toshkent Buxoro xonligi tarkibida
6. Toshkent Qoʻqon xonligi tarkibida
7. Toshkent Rossiya imperiyasi tarkibida
8. Sovet Ittifoqi davridagi Toshkent
9. Mustaqillik davrida

Xulosa  

Toshkentdagi gʻayrioddiy koʻcha nomlari shahar ahlining oʻziga xos fikrlash tarzini, oʻzaro hurmat va ehtiromini aks ettiradi. Bu nomlar orqali shaharni yanada yaxshi tushunish va uning tarixiga nazar solish mumkin. Toshkent koʻchalari boʻylab sayr qilgan har bir kishi, gʻayrioddiy nomlarni uchratganida, bu nomlarning ortida yotgan hikoyalarni oʻrganishga ishtiyoqmand boʻlib qoladi.