O‘zbekistonda rieltorlar faoliyati qanday qonuniylashtiriladi? Bosqichma-bosqich yo‘riqnoma

O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozorida noqonuniy rieltorlar muammosi uzoq vaqtdan buyon mavjud bo‘lib, o‘zining dolzarbligini yo‘qotgani yo‘q. O‘zbekiston Rieltorlar gildiyasining dastlabki hisob-kitoblariga ko‘ra, bugungi kunda “noqonuniy” rieltorlarning ulushi umumiy rieltorlarning 97% ni tashkil qilmoqda.

Ular o‘z xizmatlarini huquqiy maydondan tashqarida taklif qilishadi – ularda na malaka sertifikati, na professional jamoat tashkilotiga a’zolik va na sug‘urta mavjud. Bu ularga o‘z harakatlari uchun javobgarlikdan qochish imkonini beradi. Bunday rieltorlar narxlarni manipulyatsiya qilishlari, bitimning muhim shartlarini yashirishlari yoki hatto firibgarlik bilan shug‘ullanishlari, mijozlarni mablag‘ va mol-mulkni yo‘qotish xavfi ostida qoldirishlari mumkin.

“Biz aksariyati qonundan tashqarida bo‘lgan ko‘chmas mulk agentliklari haqida gapirmayapmiz. Noqonuniy rieltorlar hech qanday huquqiy kafolatlarsiz faoliyat yuritadi, bu esa mijozlar huquqlarini himoya qilinishini qiyinlashtiradi. Agar ko‘chmas mulk bilan bog‘liq nizolar yoki muammolar paydo bo‘lsa - ular muntazam ravishda yuzaga keladi - jabrlanuvchilar himoyasiz qoladilar, hech narsa ayta olmaydilar. Bundan rieltorlarning o‘zlari va qonuniy ishlaydigan rieltorlik tashkilotlari ham aziyat chekmoqda.

Rieltorlarning o‘zlari aytganidek, “noqonuniylar” rieltorlarning ko‘chmas mulk sohasida ekspertlar sifatidagi munosabati va idrokiga putur yetkazadi, rieltorlarga bo‘lgan ishonchni pasaytiradi, “firibgar” degan muqim tamg‘a  bosilishiga sabab bo‘ladilar, - BAXTIYOR NASRULLAYEV, O‘zbekiston Rieltorlar gildiyasi raisi.

Majburiy sertifikatlash joriy etilishi bilan mijozlar rieltor bozorning qonuniy ishtirokchisi ekanligini osongina tekshirishlari mumkin bo‘ladi. Ushbu chora-tadbirlar shuningdek, agentlar tomonidan firibgarlik va qoidabuzarlik xavfini kamaytirishga yordam beradi. Mijozlar faoliyati davlat tomonidan nazorat qilinadigan va tartibga solinadigan mutaxassislar bilan ishlayotganini bilgan holda o‘zlarini himoyalangan his qilishlari mumkin. Bu, o‘z navbatida, rieltorlik xizmatlariga bo‘lgan ishonchni oshiradi va ko‘chmas mulk bozorini yanada barqaror hamda xavfsiz qiladi.

Rieltorlar ishining majburiy elementi bo‘lgan BAA va boshqa mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, bunday haqiqiy choralar shaffof, professional va raqobatbardosh bozorni yaratishga yordam beradi, unda mijozlar bitimlarning qonuniyligi va agentlarning ishonchliligiga ishonch hosil qilishlari mumkin.

Rieltorlar uchun tashkil etilgan zamonaviy samarali kurslarga ega REDROCK kabi yangi turdagi o‘quv markazlari ularning darajasini muqarrar ravishda oshirishi va mutaxassislarni keng miqyosda qonuniylashtirishga xizmat qilmoqda.

Rieltorlar gildiyasi, Realting.uz kabi rieltorlik faoliyati sohasidagi professional jamoat birlashmalari xalqaro platformalar bilan birgalikda zamonaviy ID-kartalar, MLS, Rieltorlar reytingi va boshqa IT vositalarini joriy etmoqda, ular butun rieltorlik faoliyatiga doimiy yuqori ta’sir ko‘rsatadi va uni tubdan yaxshi tomonga o‘zgartiradi.

Rieltor qanday qonunlashishi mumkin

Ko‘pchilik rieltorlar o‘z faoliyatini legallashtirish uchun nima qilish kerakligini hanuzgacha tushunmasligi va aniq bilmasligini ham hisobga olish kerak. Shu munosabat bilan biz ushbu mavzu bo‘yicha yana bir bor batafsil ko‘rsatma berishga qaror qildik:

Shunday qilib, rieltor O‘zbekistonda o‘z faoliyatini qonuniy ravishda olib borishi uchun:

Rieltorning malaka sertifikatini olishi

Rieltor sertifikatini olish uchun rieltorlarning malaka oshirish kurslaridan o‘tish kerak.

BAXTIYOR NASRULLAYEV, O‘zbekiston Rieltorlar gildiyasi raisi:

“Rieltorlik faoliyati faqat malaka sertifikati mavjud bo‘lgan taqdirda amalga oshirilishi mumkin, uni olish ixtisoslashtirilgan ta’limdan o‘tish va DABA tomonidan tashkil etilgan imtihondan muvaffaqiyatli o‘tishni talab qiladi. Sertifikatsiz ishlash noqonuniy. O‘zbekiston Rieltorlar Gildiyasi (O‘RG) rieltorlarning talablarga javob berishi va mijozlarga yuqori sifatli ma’lumotni taqdim etishi uchun ta’limni tashkil etish majburiyatini oldi va o‘quv markazini tashkil etdi”.

Masalan, REDROCK o‘quv markazi 6 haftalik RIELTOR 2.0 amaliy kursini taklif qilib, unda asosiy yangilangan va yangi qonunchilikka moslashtirilgan yuridik qismdan tashqari, savdo, psixologiya, HR, marketing va biznes yuritishning boshqa jihatlari bo‘yicha modullar ham mavjud.

Kurs yakunida siz o‘quv markazidan sertifikat olasiz

va rieltorning malaka sertifikatiga ega bo‘lish uchun malaka imtihonini olish maqsadida davlat imtihoniga ariza topshirasiz. Sertifikat 5 yilga beriladi, shu bilan birga, bu vaqt ichida 2 marta malaka oshirishdan o‘tishga to‘g‘ri keladi.

“Bizning vazifamiz: rieltorlik, brokerlik kasbini mamlakatning eng nufuzli va yuqori maoshli kasblaridan biriga aylantirish. 

Va biz o‘z vazifamizni so‘zda emas, amalda izchil va uslubiy ravishda bajarmoqdamiz”, - BATIR ABDURAHMONOV, O‘RG Strategik kengashi a’zosi, RELTOR 2.0 praktikumi hammuallifi, REDROCK hamta’sischisi, RED ko‘chmas mulk agentligi asoschisi.

Professional jamoat tashkiloti a’zosi bo‘lish

Rieltor O‘zbekiston Rieltorlar Gildiyasi kabi professional birlashmaga a’zo bo‘lishi kerak.

Gildiyaga a’zo bo‘lish shunchaki qonuniy faoliyat yuritish majburiyati bo‘lmasdan, balki rivojlanish vektori ham uchun foydalidir. O‘zbekiston rieltorlari gildiyasi o‘z a’zolarini qo‘llab-quvvatlash, ularning huquq va manfaatlarini himoya qilish, rieltorlik xizmatlari sifatini yaxshilash va O‘zbekistonda ko‘chmas mulk bozorini rivojlantirish maqsadida tashkil etilgan.

Gildiyaga a’zolik o‘z a’zolari uchun bir qator afzalliklarni beradi:

• rezidentlarni huquqiy qo‘llab-quvvatlash va himoya qilish, maslahatlar berish va kuzatib borish;

• to‘g‘ri shartnomalar va boshqa zarur hujjatlar andazalari;

• ta’lim dasturlari, sertifikatlashtirishga tayyorgarlik ko‘rishda maslahatlar va yordamdan imtiyozli foydalanish;

• taklif qilingan ekspertlar bilan biznes-munozaralarda ishtirok etish orqali strategiya, marketing, sotuvlar, HR, menejment, biznes-jarayonlarni optimallashtirish va avtomatlashtirish, huquqiy va boshqa jihatlar bo‘yicha o‘z muammolarini hal qilish imkoniyati;

• bepul foydali materiallar va mini-kurslar;

• Gildiya doimiy ravishda kengaytirib boradigan bilimlar bazasiga kirish;

• shuningdek, Gildiya yangi raqamli vositaga moslashish uchun yordam berib, u zamonaviy rieltorlik faoliyati sharoitida yanada dolzarb bo‘lib bormoqda.

Qizig‘i shundaki, Rieltorlar gildiyasi huquq maydonidan tashqarida faoliyat yurituvchi eng ko‘p miqdordagi rieltorlar faoiliyatini qonuniylashtirish imkoniyatini berish maqsadida yaqinda a’zolik badali miqdorini yiliga 2000000 so‘mdan 100000 so‘mgacha kamaytirdi.

Gildiyaga a’zo bo‘lish uchun Rieltorlar gildiyasining rasmiy veb-saytiga o‘tish https://realtorsguild.uz, maydonlarni to‘ldirish va arizani yuborish yetarli.

Sertifikat olgan va Rieltorlar Gildiyasiga a’zo bo‘lgan rieltorlar nafaqat qonun doirasida ishlashlari, balki sudda va Gildiya ko‘magida nizo kelib chiqqan taqdirda ham o‘z manfaatlarini himoya qilishlari mumkin bo‘ladi.

Rieltorlarning kasbiy javobgarligini sug‘urtalash polisini olish;

Uni istalgan sug‘urta kompaniyasidan olish va har yili uzaytirish mumkin. Bu 1 BHMga tushadi.

Rieltorlik tashkilotida ishlash yoki o‘zini o‘zi band qilgan yoki yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatdan o‘tish

Rieltorlik tashkilotiga joylashishning ko‘plab usullari mavjud.

Ayrim rieltorlik tashkilotlarining hatto saytida HR-sahifasi ham bo‘lib, u masalan, redestste.uz/join-us yoki hh.uz platformasida kompaniyani topib, vakansiyaga javob berishi mumkin, masalan: https://tashkent.hh.uz/vacancy/107607093.

Rieltorlik tashkilotini tanlashda e’tiboringizni tashkilot taklif qilayotgan vositachilik haqining komission miqdoriga emas, balki jamoa va rahbardan iborat insonlar, ularning qadriyatlari, maqsadlari, rivojlanish strategiyasining mavjudligi va boshqalarga qaratmang.

O‘zini-o‘zi band qiluvchi shaxslarni MySoliq ilovasida yoki  my.gov.uz. saytida rasmiylashtirish mumkin.

Rieltorning ID-kartasini olish

Hozirgi vaqtda “noqonuniy” rieltorlar muammosini hal qilishning juda muhim tarkibiy qismi, shuningdek, rieltorlar va rieltorlik tashkilotlarining (ID - bu identity, identification yoki identifier so‘zlarining qisqartmasi) ID-kartalari (IDC, ID-card) va rieltorlarning ID-sahifalari (IDP, ID-page), shuningdek, O‘zbekiston rieltorlarining global reytingi (GRRU, Global Rating of Realtors of Uzbekistan) shaklida rieltorlarning universal ID-fikatsiyasi hisoblanadi.

ID-fiksatsiya rieltorlarni tanlashni maksimal darajada shaffof qilish imkonini beradi va “noqonuniy” rieltorlarni faol qonuniylashtirishga va yaxshiroq bo‘lishga, raqobatbardosh bo‘lib qolish uchun o‘z xizmatlari sifatini doimiy ravishda oshirishga undaydi.

“Rieltorning ID-kartasini olish - bu rieltorning obro‘si va unga bo‘lgan ishonch nuqtayi nazaridan sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan eng yaxshi narsadir”, - ANDREY SADIKOV, O‘RG Strategik kengashi a’zosi, O‘zbekistondagi eng yirik ko‘chmas mulk REALTING.UZ platformasi rahbari.

Ayni paytda O‘zbekiston Rieltorlar gildiyasi tomonidan eng yirik ko‘chmas mulk platformasi Realting.uz bilan birgalikda Rieltorlar reytingi faol ishlab chiqilmoqda va ishga tushirishga tayyorlanmoqda.

ID-karta va ID-sahifalar esa O‘zbekiston Rieltorlar gildiyasining sertifikatlangan a’zolariga faol ravishda berilmoqda.

Xulosa o‘rnida

Ushbu chora-tadbirlarning barchasi kompleks tarzda amalga oshirilib, o‘ziga xos ekotizimni shakllantiradi, bu esa amalda ham rieltorlar darajasini oshirishni, ham umuman mamlakatimizda ko‘chmas mulk sohasining faol transformatsiyasi muqarrarligini yaratadi.