Интернет қандай ишлайди: тўлиқ қўлланма ва асосий тамойиллар
Интернет – бу бутун дунё бўйлаб миллиардлаб қурилмаларни ахборот алмашиш учун боғлайдиган глобал тармоқ. Ушбу мураккаб ва кучли восита замонавий дунёни тубдан ўзгартирди, бизга маълумотларни дарҳол узатиш, мулоқот қилиш ва билим олиш имконини берди. Ушбу қўлланмада биз Интернетнинг асосий ишлаш тамойиллари, маълумотларнинг тармоқ бўйлаб қандай узатилиши ва асосий технологиялар қандай қилиб веб-ресурсларга киришни таъминлашини тушунтириб берамиз.
Интернет нима?
Интернет – бу TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) маълумот узатиш протоколлари орқали қурилмалар ўртасида ўзаро алоқани таъминлайдиган глобал тармоқ тизимлари тўпламидир. Маҳаллий тармоқлардан (LAN) фарқли ўлароқ, Интернет тармоқлар тўпламидан иборат бўлиб, шахсий, жамоат, академик, бизнес ва давлат тармоқларини ўз ичига олади.
Интернетнинг асосий компонентлари
IP-манзиллар ва DNS (Domain Name System):
• IP-манзиллар: Тармоқдаги ҳар бир қурилманинг ноёб идентификатори бўлиб, рақамлардан ташкил топган, масалан, 192.168.0.1. Улар қурилмаларнинг бир-бирини топиши ва маълумот алмашиши учун хизмат қилади.
• DNS: Домен номлари тизими, осон ёдда сақланадиган домен номларини (масалан, google.com) IP-манзилларга айлантиради. Бу фойдаланувчиларга рақамли идентификаторларни ёдда сақлаш ўрнига қулай манзилларни киритишга имкон беради.
Маълумот узатиш протоколлари:
TCP/IP: Маълумот узатишни таъминловчи асосий протоколлар. TCP боғланишни ўрнатиш ва узатишни назорат қилиш учун, IP эса пакетларнинг йўналишини белгилаш учун жавобгар.
HTTP/HTTPS: Веб-саҳифаларни узатиш протоколлари. HTTPS, HTTPдан фарқли ўлароқ, маълумотларнинг хавфсизлигини таъминлаш учун шифрлашни ишлатади.
Интернет-провайдерлар (ISP):
Интернетга турли технологиялар орқали, масалан, оптик толалар, DSL, кабел линиялари, сунъий йўлдош ва бошқалар орқали уланишни таъминловчи компаниялар. Улар фойдаланувчиларни глобал тармоқ билан боғлайди.
Маршрутизаторлар ва коммутаторлар:
Маршрутизаторлар: Тармоқлар ўртасида маълумотларни узатиш йўлини аниқлайдиган қурилмалар бўлиб, пакетлар учун тўғри йўлни белгилайди.
Коммутаторлар: Бир локал тармоқ доирасида бир нечта қурилмаларнинг ўзаро алоқасини таъминлайдиган қурилмалар.
Интернет бўйлаб маълумот узатиш қандай амалга оширилади
Маълумотларни пакетларга бўлиш: Тармоқ орқали юборилаётган ахборот кичик пакетларга бўлинади. Ҳар бир пакет маълумотнинг бир қисми, жўнатувчи ва қабул қилувчининг IP-манзиллари, шунингдек, маълумотларнинг тўлиқлигини текшириш учун маълумотни ўз ичига олади.
Пакетларни маршрутизация қилиш: Пакетлар тармоқ бўйлаб маршрутизаторлар занжири орқали узатилади. Ҳар бир маршрутизатор IP-манзилни ўқийди ва пакетни кейинги тугунига узатиш учун энг яхши йўлни аниқлайди.
Пакетларни қайта йиғиш: Қабул қилувчи томонида пакетлар қайта йиғилиб, бир бутун файлга айлантирилади. TCP маълумотларнинг тўлиқлигини текширишни таъминлайди ва зарур бўлса, йўқолган пакетларни қайта юборади.
Интернет ишида серверларнинг роли
Серверлар Интернетда хизмат ва ахборот тақдим этишда муҳим рол ўйнайди. Уларнинг бир нечта турли вазифалари мавжуд:
Веб-серверлар: Веб-саҳифалар ва ресурсларга HTTP/HTTPS протоколлари ёрдамида киришни таъминлайди. Мисол учун, сиз веб-браузерга сайт манзилини киритганингизда, сўров веб-серверга юборилади ва сервер саҳифа маълумотларини қайтаради.
Почта серверлари: Электрон почта хабарларини қайта ишлаш ва узатиш билан шуғулланади. SMTP, POP3 ва IMAP протоколлари хабарларни юбориш ва қабул қилишни таъминлайди.
FTP-серверлар: Файлларни FTP (File Transfer Protocol) протоколи орқали узатишни таъминлайди. Катта файлларни юклаб олиш ва сақлашда ишлатилади.
Фойдаланувчи Интернетга қандай уланади
• Интернет-провайдерни танлаш: Фойдаланувчи ўз эҳтиёжига мос тариф режасини таклиф қиладиган Интернет-провайдерни танлайди.
• Ускунани улаш: Фойдаланувчи модем ёки маршрутизаторни ўз компютерига (ёки бошқа қурилмага) улайди. Модем фойдаланувчи қурилмасини провайдер тармоғига улайди.
• Уланишни созлаш: Маршрутизаторни Интернет тармоғига улаш учун созлаш, провайдер томонидан берилган маълумотларни (масалан, логин ва парол) киритишни ўз ичига олади.
• IP-манзил олиш: Уланиш муваффақиятли бўлгандан сўнг, маршрутизатор провайдердан ИП-манзилни олади, бу эса фойдаланувчи қурилмаларининг Интернет билан ўзаро алоқасини таъминлайди.
Интернет – бу мураккаб ва кўп даражали тармоқ бўлиб, бутун дунё бўйлаб ахборотни тезкор узатишни таъминлайди. У кўплаб компонентлар ва технологиялардан иборат бўлиб, улар биргаликда маълумот, кўнгил очиш ва хизматларга киришни таъминлайди. Интернетнинг асосий ишлаш тамойилларини тушуниш, унинг имкониятларини яхшироқ ишлатишга ҳамда хавфсиз ва самарали мулоқот қилишга ёрдам беради.
